Sağlıklı beslenme açısından önemli bir yere sahip olan süt ve süt ürünlerinin tüketimi Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde hızlı bir şekilde artmaktadır. Süt tüketiminin Avrupa ortalamasının dört biri kadar olması Türkiye’de süt ve süt ürünlerine olan talebin ekonomik gelişmelere bağlı olarak önümüzdeki yıllarda hızlı artacağını göstermektedir. Üretim açısından bakıldığına ise 19 milyon tonluk çiğ süt üretimi ile Türkiye, dünyanın 8’inci, Avrupa’nın üçüncü büyük süt üreticisi konumundadır. Hammadde temininde önemli bir zorluğun olmadığı süt ürünleri sektöründe hızlı talep artışı, komşu ülkelere ihraç potansiyeli, sütün kolay temin edilebilmesi ve sektörel know-how faktörleri dikkate alındığında bu süt işleme sektöründe önemli bir yatırım potansiyeli olduğu söylenebilir.
Süt işleme tesisinde üretilen ürünler
Bir süt işleme tesisinde üretilebilecek ürün çeşitleri aşağıda listelenmiştir:
- Ambalajlı içme süt (pastörize süt, UHT sade süt, UHT yarım yağlı süt, aromalı süt vb.),
- Yoğurt (vakumlu yoğurt, kaymaklı yoğurt, süzme yoğurt vb.)
- Ayran ve kefir çeşitleri,
- Peynir (Beyaz peynir, lor peyniri, kaşar peyniri vs.),
- Tereyağı,
- Süt tozu,
- Krema (Kaymak ve diğer krema türleri),
- Diğer süt ürünleri (sütlü tatlı, dondurma, peynir altı suyu vs.),
Bir süt işleme tesisinde hangi ürünlerin üretileceği, fizibilite çalışması kapsamında yapılan pazar araştırması sonucunda belirlenir. Süt fabrikasında üretilmesi plananan ürün çeşidi arttıkça altyapı maliyeti artar. Bu nedenle ürün portföyünün belirlenmesinde; tüketim alışkanlıkları, talep düzeyi, rekabet durumu, yatırım bütçesi ve diğer faktörler göz önüne alınır.
Süt ürünleri için potansiyel müşteriler
Süt işleme tesisinde üretilen ürünlerin potansiyel müşterileri genellikle yurt içinde toptan ve/veya perakende gıda ürünleri satan firmalardır. Yurt dışına ürün satmak isteyen süt tesisleri için ise dış ticaret firmaları, yurtı dışı toptan gıda firmalarıdır.
Hammadde ve yardımcı malzemeler
Süt işleme tesisinde kullanılan ana hammadde çiğ süttür. Hammadde olarak en çok inek sütü kullanılmaktadır. İnek sütünün toplam çiğ süt üretimindeki payı %91,7 ’dir. Bunu %6 ile koyun sütü, %2 ile keçi sütü ve %0,3 ile manda sütü takip etmektedir. Üretimde ihtiyaç duyulan süt genellikle süt hayvancılığı yapan süt üretim tesislerinden temin edilmektedir.
Çiğ sütün yanında ürün çeşidine bağlı olarak üretimde farklı yardımcı maddeler kullanılmaktadır. Üretimde kullanılan yardımcı maddeler; maya, tuz, su ve diğer katkı maddeleridir.
Üretilen ürünlerin ambalajlanmasında ve paketlemesinde; ambalaj naylonu ve kartonu, teneke, mukavva kutu, çuval ve benzeri ambalajlama ve paketleme malzemesi kullanılmaktadır.
Tesis için kuruluş yeri seçimi
Süt işleme tesisi kurulumunda fabrika yeri seçiminde aşağıdaki faktörler dikkate alınır:
- Hammadde temin kolaylığı,
- Yerleşim yerlerine uzaklık,
- Ulaşım kolaylığı,
- Çevresel faktörler,
- İşgücü temin kolaylığı,
- Diğer faktörler.
Üretim kapasitesinin belirlenmesi
Tesisin kapasitesi işlenecek süt miktarı (ton/yıl) veya üretilecek ürün miktarı (ton/yıl) ile belirtilir. Kapasite seçiminde; pazar payı tahmini, gelecekteki talep düzeyi, rekabet durumu, sektördeki gelişmeler vb. faktörler dikkate alınarak belirlenir. Tesis için seçilen kapasite değeri altyapı maliyetini ve işletmenin karlılığını önemli oranda etkileyen bir faktör olduğundan dolayı kapasite yatırım açısından önemli bir husustur.
Süt işleme tesisi teknik altyapısı
Süt işleme tesisi için ihtiyaç duyulan altyapı;
- Fabrika arsası,
- Fabrika binası ve idari bina,
- Üretim hatları (Makine ve ekipmanlar),
- Ambalajlama ve paketleme ünitesi,
- Nakliye araçları,
- Laboratuar altyapısı,
- Diğer altyapı unsurları (elektrik tesisatı, soğutma tesisatı, depolama tesisatı vb.)
Altyapının niteliği ve kapasitesi; tesiste üretilecek ürün çeşidine ve kapasitesine bağlı olarak değişmektedir.
Süt işleme tesisi yatırım maliyeti
Yatırım döneminde önemli maliyet unsurları aşağıdaki gibidir:
- Etüt, proje ve mühendislik,
- Üretim hatları maliyeti,
- Laboratuar kurulum maliyeti,
- Ambalajlama birimi maliyeti,
- Arsa satınalma maliyeti,
- Fabrika binası ve idari bina yapım maliyeti,
- İzin ve ruhsat giderleri,
- Diğer maliyet unsurları.
İşletme döneminde önemli maliyeti unsurları aşağıda listelendiği gibidir:
- Hammadde (çiğ süt) maliyeti,
- İşgücü maliyeti,
- Enerji maliyeti,
- Taşıma maliyetleri,
- ve diğer maliyetler.
Süt ve süt ürünleri sektöründe önemli gelişmeler, eğilimler ve tespitler
Türkiye’de süt ve süt ürünleri sektörü; gıda pazarının %16’sını oluşturmaktadır. Sektöre ilişkin öne çıkan gelişmeler ve tespitler aşağıdaki gibidir:
- TÜİK verilerine göre toplam süt üretimi; 2015 yılında 18 milyon 654 bin 682 ton, 2016 yılında ise yüzde 0,9 azalışla 18 milyon 489 bin 161 ton olarak gerçekleşmiştir. Bu miktarın yüzde 90,8‘ini inek sütü, yüzde 6,3’ünü koyun sütü, yüzde 2,6’sını keçi sütü ve yüzde 0,3’ünü manda sütünden oluşmaktadır.
- Süt ve süt ürünleri ihracat rakamları sırasıyla; 2014 yılında 347 milyon dolar, 2015 yılında %20 azalarak 271 milyon dolar, 2016 yılında ise 370 milyon dolar oldu. İhracatta en büyük pay %52 ciro payı ile peynir kategorisindedir.
- 2015 yılında düşen dünya çiğ süt fiyatları 2016 yılında da bazı ülkelerde düşük kalmaya devam etti, bazı ülkelerde ise bir miktar toparlanma gösterdi. 2017 yılında dünya süt fiyatlarının, dolayısıyla süt ürünleri fiyatlarının 2016 yılına göre daha yüksek olacağı öngörülüyor.
Süt ve süt ürünleri yatırım için fizibilite çalışması
Süt işleme tesisi yatırımı öncesinde detaylı bir fizibilite çalışması yapılmasını ve elde edilen sonuçlar çerçevesinde bir yatırım konseptinin belirlenmesini öneriyoruz.