Yenilenebilir enerji kaynağı olarak güneş ışınlarından elektrik enerjisi üretimi amacıyla yapılan yatırımlar son yılların en yaygın yatırım türlerindendir. Türkiye’nin güneş enerjisi potansiyelinin yüksek olması, güneş enerjisine dayalı bir santral yatırımının kuruluş izinlerinin kolay bir şekilde alınabilmesi ve yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı yatırımlara devletin sağladığı teşvik ve destekler birçok girişimciyi güneş enerjisi santrali kurmaya yöneltmiştir. Ayrıca santralin ilk yatırım tutarında önemli yekun tutan panel maliyetlerinin giderek düşmesi ve işletme döneminde karlılığı önemli oranda artıran panel verimlerinin teknolojik gelişme ile birlikte artması, bu alanda hizmet veren yerli mühendislik firma sayısının artması gibi faktörler de yatırımı cazibesini artırmaktadır.

Güneş enerjisi santralinde elektrik üretimi

Bir güneş enerjisi santralinde üretimi yapılan tek ürün elektrik enerjisidir. Güneş panelleri aracılığı ile öncelikle doğru akım üretilmekte ve invertör (evrici) vasıtası ile bu doğru akım alternatif akıma çevrilmektedir.

6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu kapsamında elektrik enerjisi üretimi lisanslı ve lisanssız üretim olmak üzere iki şekilde yapılabilmektedir. Lisanslı GES’lerde üretilen elektrik enerjisi ulusal elektrik şebekesi üzerinden serbest tüketicilere aktarılmaktadır. Lisanssız GES’lerde ise santralde üretilen enerjinin bir kısmı ile ilişkili tüketim biriminde tüketilmekte, ihtiyaç fazlası kısmı ise ulusal elektrik şebekesine aktarılmaktadır.

Potansiyel müşteriler

Lisanslı GES’lerde üretilen elektrik enerjisinin satışı iki şekilde yapılabilmektedir:

1. Üretilen elektriğin ikili anlaşmalar ile serbest tüketicilere satışı,
2. Üretilen elektriğin YEKDEM kapsamında satışı.

Yıllık elekrik tüketimi 2400 kWh üzerinden olan tüketiciler, serbest tüketici olabilmektedir. Yıllık tüketimi 2.400 kWh’in üzerinde olan yaklaşık 8,4 milyon abone bulunmaktadır. Tüm bu abonelere ikili anlaşma ile elektrik satışı yapılabilmektedir.

Lisanssız GES’lerde ise durum farklıdır. Lisanssız bir GES’te üretilen elektriğin bir kısmı santral ile ilişkililendirilen tüketim biriminde tüketilmekte, ihtiyaç fazlası kısmı ise üretim tesisinin kurulduğu bölgedeki görevli tedarik şirketi aracılığıyla YEKDEM kapsamında değerlendirilmek üzere ulusal şebekeye aktarılmaktadır. Bu nedenle Lisanssız GES’lerde üretilen elektrik enerjisinin pazarlanmasında herhangi bir sıkıntı bulunmamaktadır.

Güneş enerjisi santralinde hammadde gereksinimi

Güneş enerjisine dayalı bir santralinde ihtiyaç duyulan ana girdi güneş ışığıdır. Güneş santrali, güneşten gelen radyasonu paneller ve ilgili diğer ekipmanlar vasıtası ile elektrik enerjisine çevirmektedir. Bu nedenle güneş enerjisine dayalı elektrik üretim santrallerinde hammadde maliyeti sıfırdır.

Güneş panellerinin temizlenmesinde yardımcı malzeme olarak su ve diğer maddeler kullanılmaktadır. Bu yardımcı malzemelerin maliyeti de çok düşüktür.

Güneş enerjisi santrali için kapasite tahmini

Lisanssız bir GES için mevzuatın izin verdiği maksimum kapasite olan 1MW kurulu kapasitenin seçilmesi karlılık açısından en iyi sonucu verir.

Lisanslı bir GES için kapasite seçimi yapılırken, TEİAŞ tarafından bağlantı noktasına göre ve/veya bölgesel bazda belirlenen ve EPDK tarafından yayınlanan kapasite sınırlamaları geçerlidir. Ön lisans başvurusu için belirtilen sınırlamalar ve diğer teknik kriterler dikkate alınarak uygun bir kapasite seçimi yapılır.

Güneş enerjisi santrali için kuruluş yeri seçimi

GES kurulumu için kuruluş yeri seçiminde dikkate alınan başlıca unsurlar aşağıdaki gibidir:

• Bölgenin güneş enerjisi potansiyeli (radyasyon (ışınım) değerleri, güneşlenmesi süresi vs),
• Arazinin en yakın şebeke bağlantı noktasına uzaklığı (Lisanslı GES için en yakın iletim barasına, lisanssız GES için en yakın dağıtım barasına uzaklığı),
• Arsa/arazi satın alma veya kiralama maliyeti,
• Seçilen arazinin teknik kriterleri (eğimi, toprak yapısı, güney cephe özelliği, gölgelenme durumu, ulaşım durumu vs.),
• Seçilen arazinin yasal durumu (imar durumu vs.)
• Lisanslı GES’ler için ön lisans başvurusunda belirtilen koşullar.

Yukarıda belirtilen kriterler değerlendirilerek eldeki arazi seçenekleri arasından en uygun olanı seçilir.

Güneş enerjisi santrali teknik altyapı

Bir güneş enerjisi satnralinde gerekli altyapı aşağıdaki gibidir:

1. Uygun niteliklerde arazi,
2. Üretim ekipmanı: Fotovoltaik (solar) güneş panelleri, invertör, akü grubu, akü şarj regülatörü, bağlantı aparatları, sayaç, izleme ekipmanı ve diğer yardımcı ekipmanlar,
3. Panel taşıyıcı sistemler (konstrüksiyon),
4. Ulusal enerji şebekesine bağlantı hattı.

Lisanssız güneş enerjisi santrali yatırım maliyeti

Santral kurulumu için gerekli toplam yatırım tutarı; sabit yatırım tutarı ile işletme sermayesi tutarından oluşmaktadır. Sabit sermaye yatırımı; yatırımın başlangıcında yapılması gereken harcamalardan oluşur. Bir GES yatırımında sabit yatırım kapsamında maliyeti yapılması gereken önemli kalemleri aşağıdaki gibidir:

• Güneş panelleri maliyeti,
• AC/DC kablolama, invertör ve diğer santral ekipmanları maliyeti,
• En yakın iletim veya dağıtım şebekesi bağlantı noktasına olan hattın kurulum maliyeti,
• Arsa/arazi edinim maliyeti,
• İnşaat maliyetleri (arazi düzenleme, bina yapımı, yol işleri vb.)
• Konstrüksiyon (taşıyıcı sistem maliyeti),
• Katkı payı bedeli (lisanslı GES için)

Yatırımın başlangıcında toplam finansman ihtiyacının belirlenmesi için işletme giderlerinin ve işletme sermayesinin hesaplanması gerekir. GES için işletme giderleri, üretim sırasında enerji üretilmesi ve bu enerjinin satışı sırasında yapılan her türlü hacamalardır. Bu harcamalar yıllık işletme giderleri tablosunda gösterilir. İşletme sermayesi ise üretilen enerjinin satışının yapılması ve bedelinin tahsil edilmesine kadar geçen sürede yapılacak işletme giderlerini karşılayacak sermaye miktardır. İşletme sermayesinin bulunması için öncelikle yıllık işletme giderlerinin bulunması ve sonrasında işletme sermayesi ihtiyacının belirlenmesi gerekir.

GES yatırımı için geri ödeme süresi

Yatırımın geri ödeme süresi, yatırımdan elde edilen yıllık getirilerin toplamının yatırım tutarını karşılayabilmesi için geçen süredir. Lisanssız bir GES yatırım için geri ödeme süresi aşağıdaki faktörlere bağlı olarak değişmektedir:

1. Başlangıç sermayesi: Güneş paneli ve ekipman maliyeti, arazi maliyeti,
2. Santralin kurulduğu bölgenin güneşlenme potansiyeli,
3. İşletme giderleri; Bakım onarım giderleri, personel gideri, sigorta maliyetleri vs,
4. Finansman maliyetleri.

Yatırıma ilişkin fizibilite sürecinde tüm bu faktörlerin hesaplamaya dahil edilerek yatırımın geri ödeme süresinin gerçekçi bir şekilde hesaplanması gerekir.

Sektörel gelişmeler, eğilimler ve tespitler

Çok popüler bir yatırım olmasına rağmen güneş enerjisi sektörüne ilişkin şartlar sürekli değişmekte ve sektörde farklı yatırım kararlarını etkileyen yeni gelişmeler ortaya çıkmaktadır.

• Güneş panellerinin maliyetleri giderek düşmektedir. Ayrıca yeni panellerin verimleri ve sistem ömürleri daha fazladır. Bu nedenle GES yatırımlarının karlılık oranları artmaktadır.
• GES’lerden elde edilen elektrik enerjisinin maliyeti, serbest piyasa elektrik fiyatları ile rekabet edecek düzeya yaklaşmaktadır.
• Güneş enerjisi santral yatırımları için kredi veren kuruluş sayısı oldukça fazladır ve kredi olmak nispeten kolaydır.
• Dünya genelinde olduğu gibi Türkiye’de de yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektrik devletin alım garantisi altındadır. YEKDEM  olarak adlandırılan
  uygulama kapsamında hidroelektrik, rüzgâr, jeotermal, biyogaz, biokütle, çöp gazı ve güneş enerjisi santrallerine TETAŞ tarafından 10 yıl boyunca elektrik alım garantisi sunulmakta olup, söz konusu santrallerde yerli üretilen teçhizat kullanılması durumunda ek destek verilmektedir.
• 2016 yılında doğalgaz ve hidroelektrik santrallerinin elektrik üretimindeki payı gerilerken, kömür ve rüzgâr santrallerinin payı yükselmiştir. 2017 ve sonrasında güneş santrallerinin üretimdeki payının yükselmesi beklenmektedir.
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 2016’da doğalgaza alternatif olarak yenilenebilir enerji kaynakları ve yerli kömürden elektrik üretimini teşvik etmeye yönelik çeşitli önlemler almıştır. Bu kapsamda, Yenilenebilir Enerji Kaynak Alanları (YEKA) belirlenerek rüzgâr ve güneş enerji santrali inşa etmek üzere ihaleye çıkarılması planlanmaktadır. Söz konusu santrallerde kullanılacak
  makine ve aksamın yerli üretilmesi şartı aranmaktadır.
• 2015 yılında elektriğin kWh  fiyatı hızlı bir şekilde düşmeye başlaması ile YEKDEM kapsamında elektrik satışı daha karlı hale gelmiş ve sisteme katılım hızla yükselmiştir. 2015 yılında yurt içinde üretilen elektriğin yaklaşık %7’si YEKDEM kapsamında karşılanırken, bu oran  2016’da %16,3’e yükselmiştir. Ayrıca döviz kurlarının yükselmesi sonucu YEKDEM kapsamında üreticilere ödenen tutarlar da önemli miktarda artmıştır.

Fizibilite çalışması yapılması

Yatırıma başlamadan önce, detaylı bir fizibilite çalışması yapılması ve yatırım kararının fizibilite raporu sonuçlarına göre alınması önerilir. Fizibilite çalışması sonucunda; uygun yer seçimi, toplam sabit yatırım miktarı, finansman ihtiyacı, uygun teknoloji seçimi, yatırım geri ödeme süresi, yatırımın karlılığı, yatırımın riskleri gibi tüm hususlar detaylı bir şekilde araştırılır ve böylece doğru bir yatırım kararı alınması mümkün olur.