FUAR VE KONGRE MERKEZİ FİZİBİLİTE ETÜDÜ

3

İçindekiler

1. ÖZET…………………………………………………………………………….9

2. GİRİŞ ………………………………………………………………………….13

3. PROJENİN TANIMI VE KAPSAMI……………………………………….17 3.1. Projenin Adı ……………………………………………………………………………. 19 3.2. Amacı…………………………………………………………………………………….. 19 3.3. Türü ………………………………………………………………………………………. 19 3.4. Teknik İçeriği …………………………………………………………………………… 19 3.5. Bileşenleri ………………………………………………………………………………. 19 3.6. Büyüklüğü ………………………………………………………………………………. 19 3.7. Uygulama Süresi………………………………………………………………………. 19 3.8. Uygulama Yeri ve Alanı ……………………………………………………………… 19 3.9. Proje Çıktıları ………………………………………………………………………….. 19 3.10. Ana Girdileri ………………………………………………………………………….. 19 3.11. Hedef Aldığı Kitle ve/veya Bölge ……………………………………………….. 20 3.12. Proje Sahibi Kuruluş ve Yasal Statüsü…………………………………………. 20 3.13. Yürütücü Kuruluş ……………………………………………………………………. 20

4. PROJENİN ARKA PLANI…………………………………………………..21

4.1. Sosyo-Ekonomik Durum ……………………………………………………………. 23

4.1.1. Coğrafi Yapı ve İklim …………………………………………………………………………………………… 23 4.1.2. İdari Yapı…………………………………………………………………………………………………………… 25 4.1.3. Nüfus ve Demografi …………………………………………………………………………………………… 26 4.1.4. Bölge Ekonomisi ve Sektörel Yapı…………………………………………………………………………. 28 4.1.4.1. Gayrisafi Katma Değer (GSKD)…………………………………………………………………………… 28 4.1.4.2. İşgücü ……………………………………………………………………………………………………………. 30 4.1.4.3. Ticaret …………………………………………………………………………………………………………… 30 4.1.4.4. Tarım …………………………………………………………………………………………………………….. 31 4.1.4.5. Sektörel Yapı ………………………………………………………………………………………………….. 31 4.1.4.5.1. Madencilik, İmalat ve Hizmetler …………………………………………………………………….. 32 4.1.4.5.2. Sektörel Yoğunlaşma ……………………………………………………………………………………. 34 4.1.4.5.3. Organize Sanayi Bölgeleri ……………………………………………………………………………… 35 4.1.5. Enerji ……………………………………………………………………………………………………………….. 36 4.1.6. Mevcut Ulaştırma Altyapısı …………………………………………………………………………………. 36 4.1.6.1. Karayolu Ulaşımı……………………………………………………………………………………………… 36 4.1.6.2. Limanlar ………………………………………………………………………………………………………… 37 4.1.6.3. Demiryolu………………………………………………………………………………………………………. 37 4.1.6.4. Havaalanı……………………………………………………………………………………………………….. 38

4

4.1.7. Bölgenin Rekabet Analizi…………………………………………………………………………………….. 38

4.2. Projenin Ulusal ve Bölgesel Düzeydeki Planlarla İlgisi …………………….. 43

4.2.1. Dokuzuncu Kalkınma Planı ………………………………………………………………………………….. 43 4.2.2. BAKKA Batı Karadeniz Bölgesi Bölge Planı 2010-2013……………………………………………… 45 4.2.3. 1/100.000 Bölge Planı ………………………………………………………………………………………… 46 4.2.4. Filyos Vadisi Projesi ……………………………………………………………………………………………. 46 4.2.5. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ……………………………………………………………………………… 47

4.3. Kurumsal Yapılar ve Yasal Mevzuat ……………………………………………… 48 4.4. Proje Fikrinin Kaynağı ve Uygunluğu ……………………………………………. 48 4.5. Projenin Sektörel ve/veya Bölgesel Kalkınma Amaçlarına Uygunluğu .. 48 4.6. Projenin Geçmiş, Yürüyen ve Planlanan Diğer Projelerle İlişkisi………… 49 4.7. Proje Fikrinin Ortaya Çıkışı…………………………………………………………. 50 4.8. Projeyle İlgili Geçmişte Yapılmış Etüt, Araştırma ve Diğer Çalışmalar…. 50

5. PROJENİN GEREKÇESİ…………………………………………………….51

5.1. Genel Bilgiler…………………………………………………………………………… 53

5.1.1. Fuarcılık Sektörü………………………………………………………………………………………………… 53 5.1.2. Tarihsel ve Türkiye’de Gelişimi ……………………………………………………………………………. 53 5.1.3. Fuar Türleri……………………………………………………………………………………………………….. 54 5.1.4. Fuarların Önemi ………………………………………………………………………………………………… 56

5.2. Türkiye’de Fuarcılık Sektörü……………………………………………………….. 57

5.2.1. Hukuki Yapısı …………………………………………………………………………………………………….. 57 5.2.2. Fuar Destekleri ………………………………………………………………………………………………….. 58 5.2.2.1. Yurtiçi Fuar Destekleri ……………………………………………………………………………………… 58 5.2.2.2. Yurtiçi Uluslararası İhtisas Fuar Destekleri ………………………………………………………….. 58 5.2.3. Türkiye’de Yapılan Fuarlar ve İllere Göre Dağılımı …………………………………………………… 59 5.2.4. Fuarcılık Şirketleri………………………………………………………………………………………………. 62 5.2.5. Sektörel Sorunlar Beklentiler ve Çözüm Önerileri…………………………………………………… 63 5.2.6. Bölgede Yapılan Fuarlar………………………………………………………………………………………. 65

5.3. Kongre Turizmi ……………………………………………………………………….. 65

5.3.1. Türkiye’de Kongre Turizmi …………………………………………………………………………………… 65

5.3.2. Bölgesel Olarak Kongre Turizmi……………………………………………………………………………. 65

5.4. Talep ……………………………………………………………………………………… 66

5.4.1. Talep Analizi ……………………………………………………………………………………………………… 66 5.4.1.1. Talebi Belirleyen Temel Nedenler ve Göstergeler ………………………………………………… 66 5.4.1.2. Yapılan Saha Araştırması ………………………………………………………………………………….. 66 5.4.1.2.1. Metodoloji…………………………………………………………………………………………………… 67 5.4.1.2.2. Bulgular ………………………………………………………………………………………………………. 67 5.4.1.2.3. Analiz ve Yorumlar………………………………………………………………………………………… 72 5.4.2. Bölgesel Düzeyde Gelecekteki Talebin Tahmini………………………………………………………. 72 5.4.3. Bölgenin Ekonomik Büyüme Senaryosu ve Talep Tahminleri İlişkisi…………………………… 76

5

5.5. Mal veya Hizmetlerin Satış Üretim Programı…………………………………. 76

5.5.1. Fuar Potansiyeli (Satış Programı)………………………………………………………………………….. 76 5.5.1.1. Fiyat………………………………………………………………………………………………………………. 78 5.5.1.2. Ürün ……………………………………………………………………………………………………………… 78 5.5.1.3. Promosyon …………………………………………………………………………………………………….. 78 5.5.1.4. Destekler ……………………………………………………………………………………………………….. 78 5.5.2. Pazarlama Stratejisi …………………………………………………………………………………………… 79

6. PROJE YERİ/UYGULAMA ALANI……………………………………….81

6.1. Alternatif Alanların Nitelikleri…………………………………………………….. 83

6.1.1. 100. Yıl Atatürk Hizmet Köyü Arazisi ile Filyos Çayı Arasında Kalan Arazi ……………………. 83 6.1.2. Burhanoğlu Köyü Devrek Çayı Kenarında Kalan Arazi ……………………………………………… 83 6.1.3. Zonguldak, Devrek – Gökçebey Kavşağındaki Arazi…………………………………………………. 83 6.1.4. Zonguldak, Kent Merkezi’ndeki Lavuar Alanı …………………………………………………………. 83

6.2. Seçenek I “100 Yıl Tesisleri” 103/2 Parsel Etap I …………………………….. 84

6.2.1. Planlama Alanına İlişkin Genel Veriler…………………………………………………………………… 84 6.2.1.1. Konum…………………………………………………………………………………………………………… 84 6.2.1.2. Makro Ulaşım…………………………………………………………………………………………………. 84 6.2.1.3. Mülkiyet ve Arazi Maliyeti………………………………………………………………………………… 84 6.2.1.4. Fiziksel Altyapı ……………………………………………………………………………………………….. 84 6.2.1.5. Sosyal Altyapı ………………………………………………………………………………………………… 84 6.2.1.6. Çevresel Etkilerin Öndeğerlendirmesi………………………………………………………………… 84 6.2.2. Tasarım İlkeleri …………………………………………………………………………………………………. 84 6.2.2.1. Ulaşım Şeması ………………………………………………………………………………………………… 85 6.2.2.2. Arazi Kullanımı………………………………………………………………………………………………… 85 6.2.2.3. Konsept Tasarımları…………………………………………………………………………………………. 86

6.3. Seçenek I “100 Yıl Tesisleri” 103/2 Parsel Etap II ……………………………. 87

6.4. Seçenek II “100 Yıl Tesisleri” 103/2 ve 106 Parsel …………………………… 89

6.4.1. Tasarım İlkeleri ………………………………………………………………………………………………….. 89 6.4.2. Ulaşım Şeması …………………………………………………………………………………………………… 89 6.4.3. Arazi Kullanımı ………………………………………………………………………………………………….. 89 6.4.4. Konsept Tasarımları……………………………………………………………………………………………. 90

6.5. Seçenek III “Lavuar Alanı” …………………………………………………………. 91

6.5.1. Konum……………………………………………………………………………………………………………… 91 6.5.2. Hukuki Statüsü ………………………………………………………………………………………………….. 91 6.5.3. Mülkiyet ve Arazi Maliyeti…………………………………………………………………………………… 91 6.5.4. Ekonomik ve Fiziksel, Sosyal Altyapı …………………………………………………………………….. 91 6.5.5. Çevresel Etkilerin Ön-değerlendirmesi………………………………………………………………….. 92 6.5.6. Öneri Ulaşım Planı……………………………………………………………………………………………… 92 6.5.7. Arazi Kullanımı ve Plan Kararları…………………………………………………………………………… 92 6.5.8. Mevcut Planda Öngörülen Değişiklikler ………………………………………………………………… 93

6.6 Seçeneklere İlişkin Genel Yapılaşma Koşulları ………………………………… 93

6

7. TEKNİK ANALİZ VE TASARIM …………………………………………..95 7.1. Kapasite Analizi ve Seçimi …………………………………………………………. 97 7.2. Alternatif Teknolojilerin Analizi ve Teknoloji Seçimi ……………………….. 98 7.3. Seçilen Teknolojinin Çevresel Etkileri, Koruma Önlemleri ve Maliyeti .. 99 7.4. Yatırım Maliyetleri …………………………………………………………………… 99

8. PROJE YÖNETİMİ VE UYGULAMA PROGRAMI…………………..101 8.1. Proje Yürütücüsü Kuruluşlar ve Teknik Kapasiteleri………………………. 103 8.2. Proje Organizasyonu ve Yönetim ………………………………………………. 103

9. SEÇENEK I “100 Yıl Tesisleri 103/2 Parsel Etap I”……………….105 9.1. Yatırım ve İş Modeli ……………………………………………………………….. 107 9.2. Organizasyon ve Yönetim ………………………………………………………… 107 9.3. Proje Uygulama Programı ……………………………………………………….. 107 9.4. Finansal ve Ekonomik Analizler…………………………………………………. 108 9.5. Yatırım Dönemi Bilgileri…………………………………………………………… 108

9.5.1. Sabit Sermaye Yatırımı ……………………………………………………………………………………… 108 9.5.2. Yatırım Dönemi Faizleri …………………………………………………………………………………….. 109 9.5.3. İşletme Sermayesi ……………………………………………………………………………………………. 109

9.6. Projenin Finansmanı……………………………………………………………….. 110

9.6.1. Yürütücü ve İşletmeci Kuruluşların Mali Yapısı……………………………………………………… 110

9.6.2. Finansman Modeli …………………………………………………………………………………………… 110

9.7. İşletme Dönemi Bilgileri ………………………………………………………….. 111

9.7.1. Üretimin ve/veya Hizmetin Fiyatlandırılması ……………………………………………………….. 111

9.7.2. İşletme Gelir ve Giderlerinin Tahmin Edilmesi ……………………………………………………… 111

9.8. Proje Analizi ………………………………………………………………………….. 114

9.8.1. Finansal Tablolar ve Likidite Analizi …………………………………………………………………….. 114 9.8.2. Nakit Akım Tablosu…………………………………………………………………………………………… 114 9.8.3. Finansal Fayda-Maliyet Analizi ………………………………………………………………………….. 114 9.8.4. Devlet Bütçesi Üzerindeki Etkisi …………………………………………………………………………. 115 9.8.5. Diğer Analizler…………………………………………………………………………………………………. 116

10. SEÇENEK II “LAVUAR ALANI” ………………………………………. 119 10.1. Yatırım ve İş Modeli………………………………………………………………. 121 10.2. Organizasyon ve Yönetim……………………………………………………….. 124 10.3. Proje Uygulama Programı ……………………………………………………… 124 10.4. Finansal ve Ekonomik Analizler……………………………………………….. 124 10.5. Yatırım Dönemi Bilgileri…………………………………………………………. 124

10.5.1. Arazi Bedeli …………………………………………………………………………………………………… 124 10.5.2. Sabit Sermaye Yatırımı ……………………………………………………………………………………. 125 10.5.2. Yatırım Dönemi Faizleri …………………………………………………………………………………… 125

7

10.5.3. İşletme Sermayesi ………………………………………………………………………………………….. 125

10.6. Projenin Finansmanı……………………………………………………………… 126

10.6.1. Yürütücü ve İşletmeci Kuruluşların Mali Yapısı……………………………………………………. 126

10.6.2. Finansman Modeli………………………………………………………………………………………….. 126

10.7. İşletme Dönemi Gelir ve Giderleri …………………………………………… 126

10.7.1. Üretimin ve/veya Hizmetin Fiyatlandırılması ……………………………………………………… 126

10.7.2. İşletme Gelir ve Giderlerinin Tahmin Edilmesi ……………………………………………………. 127

10.8. PROJE ANALİZİ……………………………………………………………………… 128

10.8.1. Finansal Tablolar ve Likidite Analizi…………………………………………………………………… 128 10.8.2. Nakit Akım Tablosu…………………………………………………………………………………………. 129 10.8.3. Finansal Fayda Maliyet Analizi …………………………………………………………………………. 129 10.8.4. Devlet Bütçesi Üzerindeki Etkisi ……………………………………………………………………….. 130

11. KAYNAKÇA ………………………………………………………………. 131 FAYDALANILAN DOKÜMANLAR ………………………………………………………. 133 FAYDALANILAN SİTELER…………………………………………………………………. 133 YAPILAN GÖRÜŞMELER …………………………………………………………………. 134

12. EKLER ……………………………………………………………………..135 EK 1 …………………………………………………………………………………………… 137 EK 2 …………………………………………………………………………………………… 138 EK 3 …………………………………………………………………………………………… 139 EK 4 …………………………………………………………………………………………… 140 EK 5 …………………………………………………………………………………………… 141 EK 6 …………………………………………………………………………………………… 142 EK 7 …………………………………………………………………………………………… 143

8

TABLOLAR

Tablo 4.1. TR 81 Bölgesinin Alan Büyüklüğü ………………….23 Tablo 4.2. 2010 Yılı Ocak ve Temmuz Aylarındaki İklim Özellikleri. ………………………………………………………………… 24 Tablo 4.3. TR 81 Bölgesinde Belediye, İlçe ve Köy

Sayıları …………………………………………………………………….26 Tablo 4.4. TR81 Bölgesi Nüfus Verileri, 2010………………….26 Tablo 4.5. TR 81 Yıllık Nüfus Artış Hızı (%0,0) …………………27 Tablo 4.6. İşgücü İstatistikleri, 2010 ……………………………..30 Tablo 4.7. Tarım Alnaları, 2010…………………………………….31 Tablo 4.8. Tarımsal Üretim Değerleri, 2010……………………31 Tablo 4.9. KOSGEB’e kayıtlı işletmelerin büyüklüklerine

göre dağılımı……………………………………………………………..32 Tablo 4.10. KOSGEB’e Kayıtlı İşletmelerin Sektörlere Göre Dağılımı ……………………………………………………………………33 Tablo 4.11. Faaliyet Kollarının İstihdam Yaratma

Kapasitesi …………………………………………………………………33 Tablo 4.12. Konaklama Tesislerine Geliş ve Geceleme Sayıları, 2010 ……………………………………………………………. 34 Tablo 4.13. Organize Sanayi Bölgeleri……………………………36 Tablo 4.14. Elektrik Üretim Kapasitesi, 2005………………….36 Tablo 4.15. Karayolları, 2010 ……………………………………….37 Tablo 4.16. Limanlarımıza Uğrayan Gemiler…………………..37 Tablo 4.17. Bölgede yer alan illerin rekabet endeksi sıralaması …………………………………………………………………38 Tablo 4.18. Bölge illeri fikri mülkiyet tescilleri………………..39 Tablo 4.19. Bölgenin mevduat ve kredi yapısı ……………….. 39 Tablo 4.20. Bölgeden yapılan ihracatın kişi başı dağılımı …40 Tablo 4.21. Kurulan ve kapanan işletmeler ……………………40 Tablo 5.1. Yıllara Göre Fuar Sayıları ……………………………… 59 Tablo 5.2. 2009-2010 Fuar İstatistikleri …………………………59 Tablo 5.3. Türkiye’de gerçekleşen fuarların illere göre dağılımı ……………………………………………………………………. 60 Tablo 5.4 2008-2011 Fuar Sektörel Dağılım …………………..62 Tablo 5.5 Talebi belirleyen göstergeler………………………….66 Tablo 5.6 TR 81 bölgesi fuar düzenleme potansiyelinin

fuar türlerine göre dağılımı öngörüsü…………………………..74 Tablo 5.7 Bölgede ve yakın çevresinde yer alan
işletmelerin illere göre dağılımı……………………………………75 Tablo 5.8 Fuar konularına göre tahmini düzenlenme sıklığı…78 Tablo 6.1 Fuar alanı arazi kullanımı taslak ölçüler…………..85 Tablo 9.1. Proje Uygulama Programı…………………………..108 Tablo 9.2. Sabit Yatırım Tutarı ……………………………………109 Tablo 9.3. Beşinci İşletme Yılı İçin İşletme Sermayesi Hesabı…………………………………………………………………… 110 Tablo 9.4.Yatırımın Finansmanı…………………………………..110 Tablo 9.5. Fuar programı kapasite kullanımı ve yıllık

gelirler ……………………………………………………………………111 Tablo 9.6. Personel Gereksinimi ve Yıllık Ücretleri ………..112 Tablo 9.7. Geçici Personel Gereksinimi ve Yıllık Ücretleri.112 Tablo. 9.8. İşletme Giderleri Özet Tablosu……………………113 Tablo 9.9. Net Nakit Akışlarının Bugünkü Değeri Hesaplaması …………………………………………………………..115 Tablo 9.10. Düzenlenecek Ortalama Fuar Sayısı ve NBD İlişkisi 116 Tablo 10.1. Proje Uygulama Programı…………………………124 Tablo 10.2. Sabit yatırım tutarı…………………………………..125 Tablo 10.3. İşletme Sermayesi İhtiyacı ………………………..125 Tablo 10.4.Yatırımın Finansmanı…………………………………126 Tablo 10.5. Fuar Programı Kapasite Kullanımı ve Yıllık Gelirler…………………………………………………………………… 127 Tablo 10.6. Geçici Personel İstihdamı ve Yıllık Ücret Giderleri …………………………………………………………………128 Tablo 10.7. İşletme Giderleri Özet Tablosu…………………..128 Tablo 10.8. İkinci Seçenek Yıllık Nakit Akışları ve NBD…..130

ŞEKİLLER

Şekil 2.1. Çalışmanın Yapısı………………………………………….15 Şekil 4.1. Bölgelerin Nüfus Artış Hızı, 2010 ……………………27

Şekil 4.2. Seçilmiş Bölgelerde Şehir-Köy Nüfusunun
Toplam Nüfus İçindeki Payı, 2010 ………………………………..28 Şekil 4.3. Gayrisafi Katma Değer 2008…………………………..28 Şekil 4.4. Gayrisafi Katma Değer (MilyonTL) ………………….28 Şekil 4.5. Kişi başına GSKD ($), 2008 …………………………….29 Şekil 4.6. Kişi Başına GSKD, $ ………………………………………29 Şekil 4.7. Gayrı Safi Katma Değer Artışı (%)……………………30 Şekil 4.8. Yerel Birim Sayısı, 2008 …………………………………32 Şekil 4.9. İstihdam, 2008 …………………………………………….32 Şekil 4.10. Brüt Yatırımlar, 2008 …………………………………..33 Şekil 4.11. Ciro, 2008 …………………………………………………33 Şekil 4.12 Maaş ve Ücretler, 2008 ……………………………….34 Şekil 4.13 Zonguldak İlinin Rekabet Analizi …………………..41 Şekil 4.14 Karabük İlinin Rekabet Analizi ………………………42 Şekil 4.15 Bartın İlinin Rekabet Analizi …………………………42 Harita 4.1. Türkiye Limanlarının 2020 Yılında Öngörülen Elleçleme Kapasitesi…………………………………………………..46 Şekil 5.1 Firmaların yöresel dağılımı……………………………..67 Şekil 5.2 Firmaların faaliyet alanı………………………………….68 Şekil 5.3 Firmaların yaklaşık çalışan sayısı …………………….. 68 Şekil 5.4. Firmaların yaklaşık son yıl cirosu…………………….69 Şekil 5.5 Firmaların ticari fuarlara katılım amacı ……………. 70 Şekil 5.6. Firmaların fuarlara katılmama nedeni …………….70 Şekil 5.7. Firmaların bölgede düzenlenecek fuarlara
katılma istekleri ………………………………………………………… 70 Şekil 5.8 Fuar ve Kongre Merkezinin bölge ekonomisine faydası ……………………………………………………………………..71 Şekil 5.9 Fuar ve Kongre Merkezinin firmalara faydası…….71 Şekil 5.10. Batı Karadeniz Bölgesinde bulunmaktan dolayı işletmenin gelişmesinin önündeki engeller……………………72 Şekil 5.11. İmalat sanayinde çalışan firmaların alt
sektörlere göre dağılımı (2009) …………………………………… 77 Şekil 6.1. Plan Konsepti Seçenek I Etap 1 ………………………86 Şekil 6.2. Plan Konsepti Seçenek I Etap 2 ………………………88 Şekil 6.3 Plan Konsepti Seçenek II Bütüncül Tasarım ………90 Şekil : 6.4 Lavuar Alanı………………………………………………..91 Şekil 6.5 Plan değişikliği önerilen kesim ……………………….. 92 Şekil 6.6 Alanın genel görünümü …………………………………93 Şekil 7.1. Fuar alanlarının …………………………………………… 98 Şekil 7.2. Katılımcıların kurumsal kimliklerini yansıtan
farklı standler ……………………………………………………………99 Şekil 8.1. Zonguldak İl Özel İdaresi organizasyon
şeması ……………………………………………………………………103 Şekil 9.1. Brüt Kar ……………………………………………………. 113 Şekil 9.2. Nakit akışları………………………………………………114 Şekil 9.3. Düzenlenen Fuar Sayısı ve Gelecekteki Nakit Akışlarının NBD İlişkisi ………………………………………………115 Şekil 9.4. Fuar Katılımcılarının Maliyetleri……………………116 Şekil 9.5. Yılda Ortalama Fuar 6 Fuar Düzenlenmesi
Halinde NDB …………………………………………………………… 117 Şekil 10.1 Seçenek II Lavuar Alanı İçin Öngörülen
yatırım Modeli ………………………………………………………..123 Şekil 10.2. Yıllara Göre Brüt Kar………………………………….129

Şekil 10.3. İşletmenin Yıllara Göre Elde Ettiği Net Nakit Akışları …………………………………………………………………… 129

11

Fizibilite etüdü TR 81 Bölgesinde yapılması planlanan “Fuar Alanı ve Kongre Merkezi” yatırımının talep analizini yapmak ve yapılan talep analizine bağlı olarak teknik, finansal ve ekonomik yapılabilirli- ğini belirlemek için hazırlanmıştır.

Etüd ile elde edilen bulgular özet olarak aşağıda verilmektedir.

Talep analizi:

Talep analizi kapsamında bölgenin sosyo ekonomik yapısı incelenmiştir. Zonguldak, Urak’ın hazırladığı illerarası rekabet endeksinde liman varlığının sağladığı “erişilebilirlik” altendeksinin sağladığı avantajla 13.sırada, Karabük 38. sırada, Bartın ise 42 sırada yer almaktadır. Çalışma içinde rekabetçilik içinde yer alan göstergelerden proje ile ilgili olanları detaylı olarak incelenmiştir.

Bölgede düzenlenecek fuarlara sınırlı da olsa potansiyel talep mevcuttur. Diğer yörelerle kıyaslandığın- da potansiyel talebin TR 83 NUTS II bölgesine yakın olduğu, Konya, Kayseri gibi üretime dönük KOBİ sayısının yüksek olduğu illere ulaşmadığı görülmektedir. Ayrıca bölgede yerleşik işletmelerin fuar ka- tılımları ve isteklerinin ölçülmesi için saha çalışması yapılmış, imalat sektörü ağırlıklı ve değerlendi- rilen 64 firmanın %38’i son üç yıl içinde fuarlara pazarlama ve tanıtım amacıyla katılmıştır. Fuarlara katılmama nedenleri içinde maliyet ve uzaklık gerekçeleri toplamda %60’ı oluşturmaktadır. Değerlen- dirilen firmaların %83 oranında büyük çoğunluğu bölgede düzenlenecek fuarlara katılmak istediklerini belirtmiştir. Araştırmada fuar alanı ve kongre merkezinin bölgeye katkısı da sorulmuş, firmaların %61’i “kesinlikle faydası olur”, %39’u ise “belli oranda faydalı olur” tercihlerini seçmişlerdir. “Faydalı olmaz” tercihi hiçbir firma tarafından seçilmemiştir.

TR 81 bölgesinde yılda düzenlenecek ticari fuar sayısının ilk işletme yılında 4 olacağı, ekonomik geliş- melere bağlı olarak 15 yıl içinde yılda 14 fuar’a kadar ulaşacağı tahmin edilmektedir. Fuarlara Kastamo- nu, Bolu, Düzce illerinden de katılım beklenmektedir.

Kent içinde yer alan fuar ve kongre merkezi yatırım alanlarında, kent dışındaki alanlara oranla fuar dü- zenleme kapasitesi daha yüksektir. Kent içinde tüketiciye dönük fuarlar ve panayır, festival gibi sosyal organizasyonlar fuar alanının doluluğunu ve bu nedenle yatırımın geri dönüş hızını artırmakta ve bölge- de yerleşik mikro işletmelerin pazarlama faaliyetlerine de destek olmaktadır. Kent merkezi dışında seçi- lecek ulaşım olanakları az olan yatırım alanlarında düzenlenecek fuarlara tüketicilerin ulaşma istekleri düşük olacaktır.

Teknik Analiz:

Öngörülen dört yatırım yerinde, beş seçenekten, iki yatırım alanı yatırımın yapılmasına teknik olarak uygun bulunmuştur. Bunlar “100. Yıl Tesisleri ve yanı 103/2 Parsel” ile “Lavuar Alanı”dır. Bu alanlar- dan “100.Yıl Tesisleri yanı 103/2 parsel” için iki etaplı şemasal tasarımlar yapılmıştır. Ayrıca “100 Yıl Tesisleri ve yanı 103/2 parsel” için bütüncül bir şematik analiz yapılmış ancak öngörülen boyutta bir yatırıma talep olmadığı için bu seçenek finansal değerlendirmeye alınmamıştır.

103/2 Sayılı parselin fuar alanı haline getirilebilmesi için, öncelikle Filyos Çayı kıyısında taşkın kont- rolü amaçlı seddeleme yapılması geekmektedir. Bu teknik zorunluluk fuar alanı yapımını bir veya iki yıl geciktirmektedir. “Lavuar Alanı”nın onanmış imar planının fuar alanı ve kongre merkezi yatırımını da içerecek şekilde revize edilmesi uygulanabilir ve geridönüşü olan yatırım seçeneğini yaratmaktadır. “Lavuar Alanı”nında geliştirilecek bir proje kentin fuar alanı ve kongre merkezi ihtiyacı yanında “tek- nopark veya madencilik, metalurji araştırma enstitüsü, nikah sarayı, endüstri müzesi, sergi salonu gibi” diğer sosyal ve kültürel birimlerininde yapılmasına imkan sağlayacaktır.

İş Modeli:

Her iki alan için iş modelleri geliştirilmiştir. “100.Yıl Tesisleri yanı 103/2 Parsel”de yapılacak yatırımın birinci aşamasının kamu kaynakları ile gerçekleştirilmesi ve/veya işletilmesi ya da fuar işletmeciliği konusunda tecrübeli bir özel sektör kuruluşuna kiraya/işletmeye verilmesi önerilmektedir.

“Lavuar Alanı” için öngörülen iş modeli yatırımın TTK ile işbirliği içinde, alan geliştirme projesi olarak

12

ele alınması ve “kazan-kazan” prensibine bağlı olarak kamu özel sektör işbirliği modeli şeklinde başla- tılması önerilmektedir. Bu modelle kentin en merkezi yerinde olan bu kıymetli alan KOBI’lerin, mikro işletmelerin ve kentlinin kullanımına sunulmaktadır.

Finansal Analiz:

Fuar alanı ve kongre merkezi gibi bölgesel büyük yatırımların özkaynaklara dayalı yatırım modelleri ile komple yeni yatırım olarak yapılması halinde yatırımlara finansal geri dönüş beklenmemelidir. Bu nedenle böyle bir merkezin bölgenin bir altyapı ihtiyacı olarak kabul edilmeli ve bölgesel kalkınmaya katkı açısından değerlendirilmelidir.

Projenin “100.Yıl Tesisleri yanı 103/2 Parsel”de yapılması halinde birinci aşama için 9,2 milyon TL yatırım öngörülmektedir. Yatırımın genel kabul görmüş finansal analiz prensiplerine göre borç ödeme gücü ve geri dönüşü yoktur. Borç ödeme gücü eksi olduğu için yatırımın tamamının ve ilk yıllarda kar- şılaşılacak işletme zararlarının kamu kaynakları ile finanse edilmesi öngörülmektedir. Gelecekteki nakit akışlarının net bugünkü değeri %8 indirgeme oranı ile 3,2 milyon TL civarında olup yatırım tutarının altındadır.

Projenin “Lavuar Alanın”da TTK ile işbirliği içinde önerilen iş planına veya benzer “Yap İşlet Devret” modellerine göre yapılması halinde fuar ve kongre merkezine yapılacak sabit yatırım tutarı alan geliş- tirme amaçlı teknik hizmet alımları ve yatırım dönemi genel giderleri ile sınırlı kalacaktır. 1,8 milyon yatırıma karşılık olarak net bugünkü değeri ile 11.3 milyon TL geri dönüş sağlanacaktır. Yüksek geri dönüşte yatırım tutarının düşüklüğünün yanısıra, arazinin konumu gereği çok çeşitli faaliyetlerde kulla- nılacak bir merkez olması önemli rol oynamaktadır.

Öneriler:

Öncelikle “Lavuar Alanı”nın değerlendirilmesi için gerekli çalışmalar yapılmalıdır. Kamu kurumlarının arasında genel ilke olarak anlaşmaya varılması halinde, projenin kısa süre içinde uygulanma şansı doğ- maktadır.

15

Zonguldak-Karabük-Bartın Bölgesi 2010-2013 Planının “İçselleştirdiği Girişimcilikle Sektörel Çer- çevesini Genişleterek Yeni İstihdam Alanları Yaratmış ve Yaşam Kalitesini Yükseltmiş Rekabetçi Bir Bölge Olmak” vizyonu çerçevesinde bölgedeki işletmelerin rekabet gücünü artırmak, bölgenin sosyo ekonomik gelişmişliğini yükseltmek amacıyla bölgede yapılması düşünülen fuar ve kongre merkezinin teknik, ekonomik ve finansal araştırmalarının yapılarak sözkonusu yatırımın getirisinin ölçülmesi ve bu doğrultuda karar verilmesi amacıyla işbu fizibilite çalışması yürütülmüştür

Yürütülen çalışma verilerin makro ve bölgesel düzeyden, mikro ve proje düzeyine indirildiği üç ana sütündan oluşmaktadır. Bölgesel ekonomik yapının talebi etkileyen faktörlerinin analizi; teknik analiz; modelleme ve finansal değerlendirme çalışmanın üzerine inşa edildiği üç ana sütundur.

Şekil 2.1. Çalışmanın Yapısı

Fizibilite çalışmasının ilk aşamasında bölgenin genel görünümü ve kapasitesini ortaya koymak ama- cıyla coğrafi, demografik, sosyo-ekonomik ve ticari verileri ile tarım, madencilik, imalat ve hizmetler sektörleri ve fiziki altyapısı incelenmiştir. Bölgenin rekabet avantajını ortaya koyan bir çalışma yapıl- mıştır. Projenin sektörel ve bölgesel politika ve planlarla ilgisi incelenmiştir. Ayrıca fuarcılık sektörü ve ülkemizdeki gelişimiyle ilgili ve kongre turizmiyle ilgili genel bilgi verildikten sonra bölgede kurulacak bir fuar ve kongre merkezine olan potansiyel talebin ölçülmesi amacıyla makro düzeydeki verilerden hareketle bir talep analizi yapılmıştır. Bu analiz bölgedeki paydaşlar ile yapılan saha analizinden elde edilen mikro bilgilerle desteklenmiştir. Bu aşamada ülkemizdeki örneklerden seçilen Çorum fuar alanı tecrübesi ele alınmıştır. Fuar yetkilileriyle yapılan görüşmeler sonucunda elde edilen bilgiler ayrı bir metin olarak verilmiştir.

Zonguldak İl Özel İdaresi projenin başlangıç aşamasında uygun olacağı düşünülen beş alanı değerlen- dirme amacıyla seçmiştir.

Teknik analizle, fuar alanı ve kongre merkezi yapılmasına elverişli beş alternatif arazi değerlendirilmiş, aralarından seçilen iki alan için seçenekli öngörüler ile vaziyet planları geliştirilerek, talep analizlerine bağlı kapasite seçimleri de yapılmıştır.

Modelleme ve değerlendirme aşamasında iki alanda, iki seçenek ele alınmıştır. Seçeneklerde fuar alanı ve kongre merkezi yatırımı ve işletilmesi için iş modeli geliştirilmiş, örgütsel yapı ve finansman modeli seçenekleri sunulmuştur. Bu öngörülerin gerçekleştirilmesi için yol haritaları geliştirilmiştir. Finansal ve ekonomik analizler de bu bölümdedir.

Fizibilite çalışması sadece projeye başlama kararı alınmasıyla ilgili olarak düşünülmemiştir. Proje uy- gulamasına da yön verecek şekilde kilit noktalar ele alınmış ve uygulamada olabilecek hataların en aza indirgenmesine önem verilmiş olup, bu amaçla çoklu değerlendirmeler sunulmuştur.

16

19

3.1. Projenin Adı

Zonguldak Kapsamlı Fuar ve Kongre Merkezi

3.2. Amacı

Projenin amacı TR 81 bölgesine bir fuar alanı ile kongre merkezi kazandırmaktır. Bu amaçla hedeflenen bölgede bulunan işletmelerin rekabet gücünün artırılması, bölgenin sosyo-ekonomik ve kültürel açıdan gelişmesine katkı sağlanmasıdır.

Fuar Alanı ve Kongre Merkezi Projesi, Batı Karadeniz Bölge Planı hedefleri doğrultusunda bölgenin tanıtım eksikliğini gidermek, bölgedeki ve bölge dışındaki üretici ve tüketicileri konforlu bir ortamda buluşturmak, bölgedeki mal ve hizmet üreticilerinin pazarlara erişimini sağlamak ve bölgenin topyekûn rekabet avantajını yükseltmek, turizm ve kültür altyapısını güçlendirmek amacıyla seçilmiş bir proje ol- makla geçmiş ya da yürüyen bir projenin alt parçası değil, ancak bağımsız olarak planlanan bir projedir.

3.3. Türü

Yapılacak yatırım hizmet sektöründe komple yeni bir yatırımdır.

3.4. Teknik İçeriği

Yatırım ulusal sermaye ile gerçekleştirilecek bir fuar alanı ve kongre merkezini içermektedir.

3.5. Bileşenleri

Projenin sunulan seçeneklerdeki başlıca bileşenleri;

• Fuar sergi salonu ve fuaye
• Fuar açık alanı
• Konferans olanakları
• Rekreasyon alanları3.6. Büyüklüğü

  Proje ile 5.000 m2 toplam inşaat alanı öngörülmüş olup, yatırım maliyetleri seçeneklere ve finansman modeline göre değişmektedir.

  3.7. Uygulama Süresi

  Seçeneklere göre değişmekle birlikte yatırımın üç ya da beş yıl süresinde tamamlanması öngörülmek- tedir.

  3.8. Uygulama Yeri ve Alanı

  Zonguldak ili sınırları içerisindedir.

  3.9. Proje Çıktıları

  Kapsamlı fuar alanı ve kongre merkezidir.

  3.10. Ana Girdileri

  Proje bir hizmetler sektörü yatırımıdır. Buradaki ana girdiler imalat yatırımı girdilerinden farklılık arz etmektedir. Fuar ve kongre merkezinin inşaatı için sözkonusu girdiler çimento, demir vs. şeklinde de- taylandırılmamış ama birim inşaat maliyeti olarak alınmıştır. Bunun haricindeki girdiler fuar alanının tefrişini ilgilendiren giderlerdir. Bunlar, ışıklandırma, standlar ve halılar gibi demirbaş yatırımlarıdır.

20

Hizmet sektöründeki yatırımlarda olduğu gibi bu yatırımda da diğer bir önemli girdi insan kaynaklarıdır.

Çalışmamızda tefrişat ve insan kaynakları, işletmeci tarafından karşılanacak olan girdiler olarak kabul edilmiş ve söz konusu projenin girdileri olarak kabul edilmemiştir.

3.11. Hedef Aldığı Kitle ve/veya Bölge

Hedef aldığı kitle TR 81 bölgesinde bulunan Zonguldak, Karabük ve Bartın illerinde ki fuar katılımcısı işletmeler, KOBİ’ler, odalar ve borsalar, sivil toplum kuruluşları, mikro işletmeler, ilgili diğer kuruluşlar ve tüketicilerdir.

3.12. Proje Sahibi Kuruluş ve Yasal Statüsü

Proje sahibi kuruluş Zonguldak İl Özel İdaresidir. 22.2.2005 tarih ve 5032 sayılı Kanun’a göre il halkı- nın mahallî müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve görev yapan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisidir.

3.13. Yürütücü Kuruluş

Zonguldak İl Özel İdaresi’dir.

23

Fizibilite konusu yatırıma olan talep, yatırım sonucu elde edilecek gelir ve giderler ile yatırımın finan- sal ve ekonomik verimliliği ve bunun sürdürülebilirliği TR 81 Bölgesinin ve bir ölçüde hinterlandının ekonomik ve sosyal durumuyla iş yaratma kapasitesine bağlıdır. Bu nedenle projenin içinde bulunduğu yapı Türkiye ortalamalarına ve diğer bölgelere göre kıyaslanmış, ayrıca rekabet avantajları irdelenmiştir. Elde edilen verilerden çıkarımlar yapılmış ve talep yapısı açısından benzer bölgeler ile kıyaslanmıştır.

4.1. Sosyo-Ekonomik Durum

Türkiye İstatistiki Bölge Sınıflandırmasına göre 26 bölgeden biri olan ve Batı Karadeniz Bölgesinde yer alan TR 81 Bölgesi; 9.499 kilometre kare yüz ölçümüyle Türkiye’nin yüzölçümünün %1,2’sine denk gelmektedir. Bölge; Zonguldak, Karabük, Bartın olmak üzere üç ilden oluşmaktadır. İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması çalışmasına göre Zonguldak, Karabük ve Bartın illeri TR 81 kodlu alt bölge olarak tanımlanmıştır. 1 Çalışma sonuçlarına göre bölge içerisindeki en gelişmiş ilin Zonguldak olduğu görülmektedir. Gelişmişlik sıralamasına göre Zonguldak 21. sırada yer alırken, Zonguldak’ı 27. sıra ile Karabük ve 55. sıra ile Bartın izlemektedir.

Bu çalışmaya göre, Zonguldak Merkez ve Zonguldak Ereğli ilçeleri ile Karabük Merkez ve Karabük Safranbolu ilçeleri 2’nci derece gelişmiş ilçeler arasında, Karabük 3’ncü derecede, Bartın 4’ncü derece- de gelişmiş iller grubunda yer almaktadır. Bölgenin en düşük değerlerini ise, 5’inci derece gelişmiş ilçe- ler olarak Bartın’ın Ulus ve Karabük’ün Eflani ilçeleri ile 6’ncı derece gelişmiş ilçe olarak Karabük’ün Ovacık ilçesi almaktadır. Görece olarak gelişmiş ilçelerin sanayi ve turizm sektörlerinde uzmanlaşmış oldukları; alt kademelerde yer alan ilçelerde ise sanayi potansiyelinin düşük olduğu görülmektedir. Bu ilçelerin yeterince gelişememe nedenlerinden biri sahip oldukları olumsuz coğrafi koşullardır.

4.1.1. Coğrafi Yapı ve İklim

Zonguldak-Karabük-Bartın illerini kapsayan TR 81 bölgesi, coğrafi konum olarak doğuda Kastamonu, güneyde Çankırı ve Bolu illeri ile, batıda Düzce iliyle çevrelenmiştir. Batı Karadeniz’de bulunan ve Karadeniz’e batı ve kuzeyden kıyısı olan bir bölgedir.

TR 81 Bölgesinin toplam yüzölçümü göller dahil 9.499 km2, göller hariç 9.493 km2’dir. Bu büyüklü- ğüyle Türkiye’deki 26 bölge içerisinde İstanbul’dan sonra gelmek üzere, yüzölçümü ikinci en küçük istatistiki sınıflandırma bölgesidir.

Tablo 4.1. TR 81 Bölgesinin Alan Büyüklüğü

www.tuik.gov.tr

Batı Karadeniz Bölgesinde ılıman deniz iklimi görülür. Hemen her mevsim yağışlı olmakla birlikte en fazla yağış sonbahar ve kış aylarında, en az yağış yaz aylarında gözlenmektedir. Yıllık yağış miktarı 1.000 mm civarındadır. Karadeniz ikliminin görüldüğü kıyı alanlarında kar yağışlı günlerin ortalaması 18 gündür. Yıl- lık ortalama sıcaklık 13-150C’dir. Ocak ayının ortalama sıcaklığı 6-70C, Temmuz ayının ortalama sıcaklığı ise 21-230C olarak gözlemlenmektedir. Yıllık sıcaklık farkı 13-150C’lere ulaşmaktadır.

1 DPT, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, Mayıs 2003. Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne adaylığı sürecinde AB kriterlerine göre hedef/kriter bölgeler istatistiki olarak tanımlanmıştır. Bu çerçevede, Devlet Planlama Teşkilatı ve Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması çalışması yürütülmüştür ve Türkiye 12 adet Düzey 1(NUTS 1), 26 adet Düzey 2 (NUTS 2) ve 81 adet Düzey 3 (NUTS 3) bölge birimine ayrılmıştır.

24

Tablo 4.2. 2010 Yılı Ocak ve Temmuz Aylarındaki İklim Özellikleri.

www.tuik.gov.tr

Kıyıda yıl boyu yağışlı ve ılıman iklim görülür. Bu iklimin oluşmasının sebebi; Karadeniz’den gelen nemli hava kütlelerinin kıyıya paralel uzanan Kuzey Anadolu dağ yamaçlarına bol yağış bırakmasıdır. Zonguldak ve Bartın illeri ılıman Karadeniz ikliminin etkisi altında olmakla birlikte, dağların gerisin- de kalan iç kesimlerinde iklim karasallaşmıştır. Karadeniz ikliminden karasal ilkime geçiş sahasındaki Karabük’te geçiş tipi iklim etkili olmaktadır.

Doğal bitki örtüsü ormandır. Bitki örtüsü alçak kesimlerde kışın yaprağını döken yayvan yapraklı or- manlardır. Yükselti arttıkça bitki örtüsü değişir ve karma yapraklı ormanlara rastlanır.

Bölge oldukça engebeli bir arazi yapısına sahip olup; bölge alanının yarısından fazlası dağlarla kaplıdır. Bölgede genel topoğrafyayı oluşturan dağların yükseklikleri 2.000 metreyi geçmemektedir. Dağlar, yük- sek olmamakla birlikte oldukça dik, sahillere doğru sarp ve kayalıktır.

Bol yağışlı bir iklime sahip olması nedeniyle bölge, yerüstü su kaynakları bakımından oldukça zengindir.

Zonguldak2:

Zonguldak, Karadeniz’e batısından ve kuzeyinden kıyısı olan bir ildir. Yüzölçümü 3.309 km2’dir. Kara- deniz kıyılarından başlayan il toprakları kuzeyden Karadeniz, kuzeydoğudan Bartın, doğudan Karabük, güneyden Bolu, batıdan Düzce illeriyle çevrilidir.

Zonguldak ili çok engebeli bir arazi yapısına sahip olup; il alanının %56’sı dağlarla, %31’i platolarla ve %13’ü ovalarla kaplıdır. Akarsu vadileriyle yer yer derin bir biçimde parçalanmış olan il toprakları orta yükseklikteki dağlık alanlardan oluşur. İlde Filyos Çayı dışında büyük akarsu olmamakla birlikte, çok sayıda akarsu vardır. Dağlar kıyıya paralel üç sıra oluşturduğundan kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım güçleşir. Kıyıya yakın yükseltilerin oluşturduğu dağ sırasının altında zengin taşkömürü yatakları vardır.

Zonguldak ili ılıman Karadeniz ikliminin etkisi altındadır. Her mevsimi yağışlı ve ılık olan Zonguldak’ta kurak mevsime pek rastlanmamaktadır. En fazla yağış sonbahar ve kış aylarında görülmektedir. İlde mevsimler ve gece-gündüz arasında önemli bir sıcaklık farkı bulunmamaktadır. Denizden iç kesimlere doğru gidildikçe, iklim biraz daha sertleşir. Yıllık ortalama sıcaklıklarda il genelinde önemli bir farklı- laşma yoktur.

İl topraklarının %52’si ormanlık alan olup, bunun %88’i koru, %12’si baltalık orman niteliğindedir.

Ülkemiz ormanları içerisinde zengin bir tür çeşitliliği ile doğal arboretum konumunda olan yöre or- manlarında kayın, meşe, gürgen, kestane, çınar, ıhlamur ve kızılağaç başta olmak üzere %70’i yapraklı; karaçam, sarıçam, kızılçam ve sahil çamı türleriyle %30’u iğne yapraklı ormanlardır.

Karabük3:

Yüzölçümü 4.108 km2 olan Karabük, kuzeyde Bartın, kuzeydoğu ve doğuda Kastamonu, güneydoğuda Çankırı, güneybatıda Bolu, batıda Zonguldak illeriyle komşudur.

En önemli akarsuyu Filyos Çayı olan Karabük’ün diğer önemli akarsuları ise Araç, Soğanlı ve Eskipazar Çayları’dır. İlde coğrafi yapı engebeli olup büyük düzlükler görülmemektedir. Vadi tabanlarında geniş olmamakla birlikte tarıma müsait araziler bulunmaktadır. Nüfusun büyük kısmı vadi tabanlarına yakın

2. 2  TÜİK, Bölgesel Göstergeler TR 81 Zonguldak, Karabük, Bartın, 2010.
3. 3  TÜİK, Bölgesel Göstergeler TR 81 Zonguldak, Karabük, Bartın, 2010.

25

alanlarda kümelenmiştir. Karabük, etrafı yüksek tepelerle çevrili, havza karakteri gösterir. Dağlar, Kuzey Anadolu Dağları’nın bir parçası olduğundan kıvrımlı yapıda olup, yükseklikleri 2.000 metreyi geçmez. Karabük’te çok sayıda yayla vardır. Bunların başlıcaları; Karabük, Eskipazar, Yenice arasında kalan Sor- kun Yaylasıdır. Doğal güzellikteki yer şekillerinden kanyonlar, daha çok Safranbolu’da, kalker (kireçtaşı) tabakalarının derin biçimde yarılmasıyla oluşmuştur. Kanyonların başlıcaları; İncekaya Kanyonu, Düzce (Kirpe) Kanyonu, Tokatlı ve Sakaralan Kanyonlarıdır. Karabük’te ayrı bir güzelliği olan, çok sayıda mağara bulunmaktadır. Bunlardan önemli olanlarının başında, Bulak ve Hızar (Mencilis) mağaraları gelir. Bunlar, turizm değeri olan, karstik oluşumlu mağaralardır. Karabük’te büyük doğal göl yoktur. Karabük’te kısmen Karadeniz ikliminin özellikleri görülmektedir. Yalnız Karabük, kıyıdan içeride kaldığı için, Karadeniz’in nemli havasından yeterince yararlanamamakta, ilde karasal iklimin özellikleri daha ağır basmaktadır.

Dağların geniş yer kapladığı Karabük’te ormanlar yaygındır. İlin yüzölçümünün yaklaşık %60’ı orman- larla kaplıdır. Merkez İlçe, Safranbolu, Yenice, Eskipazar ormanların gür olduğu alanlardır. Buralardaki yüksek kesimler ormanlarla kaplıdır. Ağaç yetişme sınırının üzerinde ise yüksek dağ çayırları yer al- maktadır. İlin en yüksek dağı olan Keltepe’de, 700-800 metreye kadar kızılçam, sonraki yükseltilerde göknar, başlıca ağaç türleridir. 1.700 metreye kadar karışık ormanlar yer alırken, bu yükseklikten sonra yüksek dağ çayırları bulunur. Burada kekik ve adaçayı en çok göze çarpan bitkilerdir. İl genelinde, ka- rasal iklimin daha fazla hissedildiği alanlarda meşe öne çıkmıştır. Eflani çevresinde çayır ve otlaklar da geniş yer kaplar. Yenice ormanları, çok sayıda ağaç türünü barındırır. Gökpınar mevkiinde dört hektarlık alan “Açık Hava Orman Müzesi” olarak belirlenmiştir. Yenice Irmağı vadisinde lokal bir Akdeniz ikli- minin mevcudiyeti buralarda ladin, sandal, erguvan, menengiç gibi maki türlerinin yetişmesini sağlar. Yenice ormanları ve Keltepe’de yaygın olarak bulunan şimşir ve porsuk ayrı bir öneme sahiptir.

Bartın4:

Bartın, kuzeyini 59 km’lik sahil şeridiyle Karadeniz çevrelerken, doğuda Kastamonu, doğu ve güneyde Karabük, batıda ise Zonguldak illeriyle komşudur. Yüzölçümü 2.080 km2’dir. İl merkezinin rakımı 25 metredir. Dağlar, yüksek olmamakla birlikte oldukça dik, sahillere doğru sarp ve kayalıktır. En önemli dağları; Aladağ, Kocadağ, Karadağ, Kayaardı, Karasu ve Arıt dağlarıdır. Bartın Irmağı ve kolları tarafın- dan derin bir biçimde parçalanan arazi çok engebeli bir görünümdedir. Kent merkezlerine inildikçe düz ovalar artmaktadır. Bartın’ın en önemli akarsuyu, kente adını veren Bartın Irmağıdır. Bartın Irmağının iki ana kolunu oluşturan Kocaçay ve Kocanazçayı, Bartın merkezinde Gazhane Burnu’nda birleşip 14 km yol kat ederek Boğaz mevkisinde Karadeniz’e ulaşmaktadır.

Bartın’da yazları sıcak, kışları serin geçen ılıman deniz iklimi (Karadeniz iklimi) hüküm sürmektedir.

Denize yakınlığı ve pek yüksek olmayan dağ sıralarının kıyıya paralel oluşu, genellikle kıyı şeridi üze- rinde sıcaklık farklarının azalmasına, nemin artmasına ve Balkanlar’dan gelen hava kütlelerinin etkisine neden olmaktadır.

Bartın’daki ormanlık alanlar, bitki ve ağaç türü zenginlikleri ile yaban hayvanları yönünden Türkiye’nin en ilginç ve en zengin ormanlık alanlarındandır. Bu itibarla, Kastamonu ve Bartın il sınırları içinde bulu- nan Küre Dağlarının batı kesimi, Bakanlar Kurulu kararı ile Kastamonu-Bartın-Küre Dağları Milli Parkı olarak kabul edilmiştir. Bartın’ın bitki örtüsünde geniş yer tutan ormanlar genellikle yayvan ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşur. Sahil boyunca 600 metre yüksekliğe kadar olan alanın karakteristik ağaçları; meşe, kayın ve gürgendir. Sahilden içeride ve 500 metreden yüksek kesimlerde; kayın, kestane, köknar ve çam türleri, sahil şeridinde de ceviz, kestane ve fındık plantasyonları yaygındır.

4.1.2. İdari Yapı

Üç vilayeti kapsayan Bölgedeki ilçe sayısı 16, köy sayısı ise 906’dır. Bölgede 48 adet belediye bulun- maktadır.

Zonguldak ilindeki ilçe sayısı 6, belediye sayısı 31 ve köy sayısı ise 365’tür. Merkez ilçe dahil olmak üzere Zonguldak’ın ilçeleri Alaplı, Çaycuma, Devrek, Ereğli, Gökçebey’dir. Karabük’teki ilçe sayısı 6,

4 TÜİK, Bölgesel Göstergeler TR 81 Zonguldak, Karabük, Bartın, 2010.

26

belediye sayısı 8 ve köy sayısı ise 270’dir. Merkez ilçe dahil olmak üzere Karabük’ün ilçeleri Eflâni, Eskipazar, Ovacık, Safranbolu ve Yenice’dir. Bartın’daki ilçe sayısı 4, belediye sayısı 9 ve köy sayısı ise 262’dir. Bartın’ın ilçeleri Merkez ilçe dahil olmak üzere, Amasra, Kurucaşile, Ulus ilçeleridir.

Tablo 4.3. TR 81 Bölgesinde Belediye, İlçe ve Köy Sayıları

www.tuik.gov.tr

4.1.3. Nüfus ve Demografi

Adrese Dayalı Nüfus Kayıt sistemi verilerine göre 2010 yılında 1.035.071 kişi olan bölgenin toplam nüfusu, 2011 yılında 1.019.425 kişiye düşmüştür. Bölgede en büyük nüfusa sahip il 619.703 kişi ile Zonguldak’tır. Bunu 227.610 kişi ile Karabük, 187.758 kişi ile Bartın izlemektedir. Karabük ve Bartın illeri daha önceleri Zonguldak’ın ilçeleri iken 1991 yılında Bartın, 1995 yılında ise Karabük il statüsüne kavuşturulmuştur.

Tablo 4.4. TR81 Bölgesi Nüfus Verileri, 2010

www.tuik.gov.tr

Zonguldak ilinde nüfus bakımından en büyük ilçeler sırasıyla Merkez, Ereğli ve Çaycuma’dır. Nüfus bakımından en küçük ilçe ise Gökçebey’dir. Yüzölçümü bakımından en büyük ilçesi, Ereğli, en küçük ilçesi ise Alaplı’dır.

Karabük ilinin nüfus bakımından en büyük ilçeleri sırasıyla Merkez, Safranbolu ve Yenice’dir. Yü- zölçümü bakımından en büyük ilçesi, Safranbolu, nüfus ve yüzölçümü bakımından en küçük ilçe ise Ovacık’tır.

Bartın’ın nüfus ve yüzölçümü bakımından en büyük ilçesi Merkez ilçesidir. Nüfus ve yüzölçümü bakı- mından en küçük ilçesi ise Kurucaşile’dir.

Türkiye’de doğurganlık oranının yüksek oluşu nedeniyle nüfus artış hızının gelişmiş ülkelerden yüksek olduğu bilinmektedir. Nüfus artış hızının yüksek olması ve sanayileşme sürecinde kırsal kesimden kente göçün hızlı olması ekonomik gelişmeye destek olan kentsel nüfusun artmasında önemli rol oynamak- tadır. Bölge nüfusu 2010 yılında binde sekiz oranında artmıştır. Bu oran Türkiye ortalaması olan binde 15’in çok altındadır.

27

Şekil 4.1. Bölgelerin Nüfus Artış Hızı, 2010

 40
 35
 30
 25
 20
 15
 10

5 0

-5 -10

www.tuik.gov.tr

2010 yılı içerisinde üç il arasında en fazla binde 40,55 ile Karabük’ün nüfus oranında artış olmuştur. Bu artış 2011 yılında yerini binde 40 azalışa bırakmıştır. Bu nedenle 2011 yılı ve 2010 yılı nüfus hesap- lamaları yerine 2008 ve 2009 yılı nüfus hesaplamalarına bakılması bölgedeki nüfus artş hızının anla- şılabilmesinde daha sağlıklı bir karşılaştırma sunacaktır. 2008 yılında bölgedeki nüfus artış hızı binde 4,2 olmuştur. Bu yıl içerisinde Karabük İlinin nüfusu binde 10 gerilerken Bartın’ın nüfusu binde 17, Zonguldak’ın nüfusu binde 5 civarında artmıştır. 2009 yılında ise bölgedeki nüfus artış hızı binde 5,92 olarak hesaplanmıştır. Karabük ve Bartın’ın nüfusları sırasıyla binde 10 ve binde 16 civarında artış gös- terirken, Zonguldak’ın nüfusu yalnızca binde bir artmıştır.

Tablo 4.5. TR 81 Yıllık Nüfus Artış Hızı (%0,0)

www.tuik.gov.tr

Bölgede demir-çelik ve kömüre dayalı tek sektörlü bir sanayileşmenin gelişmiş olması ve kömür işlet- melerindeki gerilemenin önümüzdeki dönemlerde bölgeden göçü teşvik edeceği ve nüfus artış hızında bir azalma yaratacağı düşünülmektedir.

Batı Karadeniz Bölgesinin köy ve kent nüfusu incelendiğinde ülke genelinde olduğu gibi köy nüfusunun oransal olarak yıllar içerisinde azaldığı görülmektedir. Kentsel nüfus ise mutlak değer ve oransal olarak artış göstermiştir.

2010 yılında Bölge nüfusunun 528.494’ü kentlerde, 506.577’si ise köylerde yaşamaktadır. %52,06 kent- leşme oranıyla bölge Türkiye’nin Van, Muş, Bitlis, Hakkari ve Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan bölgelerinden sonra en az kentleşmiş üçüncü bölgesi olarak yer almaktadır. Ancak düşük kentleşme oranı Karadeniz bölgesinde görülen bir durumdur. Yerleşim alanları birbirine yakın ve şehirlerin etrafına dağılmış olarak bulunduğundan kentlerde istihdam edilen birçok kişi kırsal kesimde nüfusa kayıtlı olup, günübirlik kent- sel alanlarda bulunan işyerlerine gidip, gelmektedirler. Dolayısıyla, ikamet adresine dayalı yapılan nüfus kayıt sistemine göre kırsal alan nüfusu daha yüksek çıkmaktadır.

28

Şekil 4.2. Seçilmiş Bölgelerde Şehir-Köy Nüfusunun Toplam Nüfus İçindeki Payı, 2010

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

TR10 TR51
Köy nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%)

TR31 TR41 TR90
Şehir nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%)

www.tuik.gov.tr

Yukarıdaki grafikte 2010 yılında Türkiye’nin en az köy nüfusuna sahip ilk dört bölgesiyle en fazla köy nüfusuna sahip dört bölgesinin oranları gösterilmektedir.

TR 81 Bölgesi nüfus yoğunluğu açısından kilometre kareye düşen insan sayısı olarak 109 kişi/km2’dir. Bu yoğunluk 96 kişi/km2 olan Türkiye ortalamasının hemen üzerinde yer almaktadır. Bölgenin, Ada- na-Mersin ve Bursa-Eskişehir-Bilecik gibi Türkiye’nin görece olarak gelişmiş alt bölgelerindeki nüfus yoğunluğuna yakın bir nüfus yoğunluğu bulunmaktadır. Bölgede nüfus yoğunluğunun en yüksek olduğu il kilometre kare başına 188 kişi ile Zonguldak’tır. Bunu 90 kişi ile Bartın izlemektedir. Nüfus yoğunlu- ğunun en az olduğu il ise kilometre kareye düşen 55 kişi sayısıyla Karabük’tür.

Bölge Türkiye’nin net göç veren bölgeleri arasındadır. 2010 yılında 28.104 göç almış, 36.486 kişi göç vermiştir. Böylece 2010 yılında 8.382 kişi göç vermiş ve net göç verme hızı %0,807 olmuştur. Bu oran- larla, 2010 yılında Türkiye’nin en fazla göç veren 8’nci alt bölgesi olmuştur.

Bölge, 2008 yılında göç vermezken, 2009 yılında binde 4,58 oranında göç vermiştir. Bu göç verme oranı 2010 yılında artarak binde 8’in üzerine çıkmıştır. Bu anlamda bölge üç yıl içerisinde göç alan konumun- dan göç veren konumuna gelmiştir.

4.1.4. Bölge Ekonomisi ve Sektörel Yapı 4.1.4.1. Gayrisafi Katma Değer (GSKD)

2008 yılında TR 81 Bölgesi 11,4 milyon TL gayrisafi katma değer yaratarak Türkiye ekonomisine %1,33’lük bir değer katmıştır. Tarım sektörü bölge ekonomisinin yarattığı gayrisafi katma değerin 622 milyon TL değerle %5,5’ini oluşturmaktadır. Bu konuda en büyük pay, hizmetler sektörüne aittir. Hiz- metler sektörü 6.421 milyon TL katma değerle bölge ekonomisinin yarattığı değerin %56,3’ünü, sanayi sektörü ise 4.359 milyon TL ile %38,2 sini oluşturmuşlardır.

Şekil 4.3. Gayrisafi Katma Değer 2008 Şekil 4.4. Gayrisafi Katma Değer (MilyonTL)

12000
10000
 8000

 6000
 4000
 2000

0

2004 2005 Tarım

2006 2007 2008 Sanayi Hizmetler

TR82 TR81

TRB2 TRA2

56%

6%

38%

Tarım Sanayi Hizmetler

www.tuik.gov.tr www.tuik.gov.tr

29

2004 yılında bölgede tarım, sanayi ve hizmetler sektörlerinin katkı oranları sırasıyla %6,7, 52,8 ve 40,5 iken, Türkiye’deki genel gelişime paralel olarak yıllar içerisinde tarım ve sanayi sektörlerinin gayrısafi katma değer payları düşmüş, hizmet sektörünün payı artmıştır.

2008 yılı değerleri ele alındığında TR 81 Bölgesinde yaratılan kişi başına 8.734 ABD Doları GSKD ile Bölge, Türkiye’nin diğer bölgeleri arasında TR 22-Balıkesir,Çanakkale Bölgesinin hemen altında ve TR 33-Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak Bölgesinin üzerinde 11’inci sırada yerini almıştır.

Şekil 4.5. Kişi başına GSKD ($), 2008

16.000 14.000

12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0

www.tuik.gov.tr

Oysa Bölge 2004, 2005 ve 2006 yıllarında kişi başına yaratılan GSKD açısından Düzey 2 bölgeleri ara- sında 8’inci veya 9’uncu sıralarda yer alırken 2006 yılından itibaren düşerek 2008 yılında 11’inci sıraya gerilemiştir. Önceki yıllarda Türkiye ortalamasının üzerinde yer alan bölge, böylece Türkiye ortalama- sının altına gerilemiştir.

Aşağıdaki grafikte Bölgenin ve Türkiye’nin kişi başına yarattığı GSKD miktarları karşılaştırmalı olarak verilmiştir. Grafikte 2004, 2005 ve 2006 yıllarında sırasıyla 5.209, 6.577 ve 7.108 ABD Doları olan kişi başına bölgede yaratılan GSKD’in 2007 ve 2008 yıllarında 8.097 ve 8.734 ABD Doları olarak gerçek- leştiği ve aynı yıllarda 8.267 ve 9.384 ABD Doları olan Türkiye ortalamasının altında kaldığı gösteril- mektedir.

Şekil 4.6. Kişi Başına GSKD, $

10000
 9000
 8000
 7000
 6000
 5000
 4000
 3000
 2000
 1000
    0

2004 2005

2006 2007 2008 TR 81 Türkiye

www.tuik.gov.tr

30

Aşağıdaki grafikte ise kişi başına yaratılan katma değerin Bölge ve Türkiye için artış hızları yansıtılmış- tır. 2005 yılından sonra daha yüksek olan Bölgenin artış hızı, 2006 yılından sonra Türkiye ortalamasının artış hızından daha geride kalmıştır.

Şekil 4.7. Gayrı Safi Katma Değer Artışı (%)

30% 25% 20% 15% 10%

5% 0%

2005 2006 2007 2008 TR 81 Türkiye

www.tuik.gov.tr

Bölge verilerinin Türkiye bütünündeki gayrısafi katma değer artışlarına göre gösterdiği farklılıkların değerlendirilmesi gerekse de, bu konu çalışmamız kapsamı dışındadır.

4.1.4.2. İşgücü

Türkiye’nin 15 ve daha yukarı yaştaki nüfusu 54,6 milyon kişidir ve bunun yaklaşık 825 bini TR 81 böl- gesinde yaşamaktadır. 15 ve daha üstü yaş grubu içerisinde işgücü dahilinde olan Türkiye nüfusu a25,6 milyon kişi, bölgede ise 424 bin kişidir. İstihdam edilenler Türkiye’de ve Bölge’de sırasıyla 22,6 milyon ve 378 bin kişi olup, kayıtlı işsizler 3 milyon ve bölgede ise 46 bin kişidir.

TR 81 bölgesinde işgücüne katılım oranı yüksektir. %52,2 ile %48,8 olan Türkiye ortalamasının üzerin- dedir. Bölgede istihdam oranı %46,6, işsizlik oranı %10,8, tarım dışı işsizlik oranı ise %16,8’dir. Böl- genin işsizlik oranı her ne kadar Türkiye ortalaması olan %11,9’dan düşükse de tarım dışı işsizlik oranı Türkiye ortalaması olan %14,8’in üzerindedir.

Tablo 4.6. İşgücü İstatistikleri, 2010

www.tuik.gov.tr

Bölge illerine bakıldığında işgücüne katılma ve istihdam oranlarının en yüksek olduğu ilin Bartın oldu- ğu görülmektedir. Bunu Zonguldak ve Karabük izlemektedir. İşgücüne katılma ve istihdam oranlarının yüksek olduğu Bartın, Bölgedeki en düşük işsizlik oranına sahip il konumundadır.

4.1.4.3. Ticaret

Bölgenin ihracatı geçmiş yıllara göre artan bir trend gösterse de yüksek değildir. 2010 yılı TÜİK verile- rine göre bölgenin toplam ihracatı 443.518.000 ABD Doları’dır. Türkiye’nin toplam ihracatının yalnız- ca %0,39’u TR 81 bölgesinden yapılmıştır. Madencilik ve taşocakçılığı ihracatındaki payı ise oldukça düşüktür. İmalat sanayi ihracatında %0,41 payı bulunmaktadır. Hizmet sektöründeki ihracatı dikkate alınmayacak kadar azdır.

Bölgenin kişi başına ihracatı 2010 yılında 428 dolar ile oldukça düşüktür. İhracatla ilgili detaylı bilgiler ve değerlendirmelere rekabet analizi bölümünde yer verilmektedir. Buna karşılık kişi başına ithalatı

31

1.806 dolar ile göreceli olarak yüksektir. Türkiye’de kişi başına ithalat-ihracat açığının İstanbul’dan son- ra en yüksek olduğu bölgedir. Dış ticaret değerlerindeki büyük açığa demir-çelik tesislerinde ve termik santralde kullanılan kömürün ve cevherin ithalatının neden olduğu tahmin edilmektedir. Diğer taraftan bölgede üretilen demir-çelik mamüllerinin ve işlenmiş ürünlerin gümrük işlemlerinin bölge gümrük ka- pıları dışında yapılması da istatistikleri değiştirmekte ve dış ticaret açığı olumsuz etkilenmektedir.

4.1.4.4. Tarım

Tarım alanlarının dağılımı bakımından ortalamanın epey altında olan Zonguldak Alt Bölgesi 163.493 hektar büyüklüğündeki tarım arazisiyle Türkiye’de İstanbul Bölgesi’nden sonra en az alana sahip bölge- dir. Bölge’de en az tarım arazisine sahip il 49.934 hektarlık alanla Bartın’dır. Zonguldak ise 62.386 hek- tar alanla en fazla tarım arazisine sahip ildir. İşlenen tarım arazilerine baktığımızda Zonguldak 37.318 hektar alanla en son sıraya düşmektedir.

Tablo 4.7. Tarım Alnaları, 2010

www.tuik.gov.tr

Tarıma elverişli arazinin diğer bölgelere oranla az olması nedeniyle TR 81 Bölgesinde tarım üretimi de göreceli olarak düşüktür. Bölgenin tarımsal potansiyelini oluşturan zirai faaliyetlerini tahıl (buğday, arpa, mısır vb.) yetiştiriciliği, meyve (fındık, çilek, elma vb.) yetiştiriciliği ve sebzecilik (yazlık ve kış- lık) yanında patates ve ayçiçeği gibi sanayi bitkileri oluşturmaktadır. Ayrıca son yıllarda gelişen örtü altı yetiştiriciliği tarımsal yapıda giderek artan bir öneme sahip olmaktadır.

Bölgede 2010 yılında 128.629 ton tahıl üretilmiştir. Aynı yıl içerisinde 623 ton yağlı tohum (ayçiçeği), zeytin ve turunçgiller haricinde 79.420 ton meyve ve 948 ton üzüm üretilmiştir.

Tablo 4.8. Tarımsal Üretim Değerleri, 2010

www.tuik.gov.tr

Hayvansal ürünlerin üretiminde aile işletmeleri düzeyinde besi sığırcılığı, küçük ve orta işletmeler dü- zeyinde besi sığırcılığı, orta ve büyük işletmeler düzeyinde yumurta ve besi tavukçuluğu yapılmaktadır. Bölgede büyükbaş hayvan sayısı 159.740 adettir. Küçükbaş hayvan sayısı 39.063 adettir. Süt üretimi 145.660 ton, bal üretimi ise 897 tondur. Kanatlı hayvan sayısı 8.211.189 adettir.

Bölgedeki örtü altı sebze ve meyve üretiminin toplamı 28.959 tondur.

4.1.4.5. Sektörel Yapı

TR81 Bölgesinin sanayisi taşkömürü, demir-çelik, orman ürünleri ve taş ve toprağa dayalı sanayi kol- larına dağılmıştır. Bölgede sanayileşme taşkömürü ve demir-çelik sektöründe yoğunlaşmıştır. Bölgede Zonguldak’ta 2, Karabük ve Bartın’da 1 olmak üzere tamamlanmış toplam 4 Organize Sanayi Bölgesi

32

(OSB) bulunmaktadır. TR81 Bölgesinde yaklaşık 123 bin kişi imalat ve hizmetler sektöründe istihdam edilmektedir.

4.1.4.5.1. Madencilik, İmalat ve Hizmetler

“TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri” verilerine göre bölgede 2008 yılında imalat ve hizmetler faaliyet kollarında bulunan yerel birim sayısı 34.731’dir.5 En fazla işletme 16.244 ile toptan ve peraken- de ticaret sektöründedir. Bunu 6.622 ile ulaştırma, depolama ve haberleşme ve 3.863 ile otel, lokanta ve kahvehaneler takip etmektedir. İnşaat sektöründe 756, madencilik sektöründe faaliyet gösteren 114 işletme bulunmaktadır.

Şekil 4.8. Yerel Birim Sayısı, 2008

Şekil 4.9. İstihdam, 2008

10% 12%

19% 11%

11% 0% 10% 2% 47%

9% 7%

27%

30% 5%

Madencilik İmalat İnşaat Ticaret Otel Ulaştırma Diğer www.tuik.gov.tr

Madencilik İmalat İnşaat Ticaret Otel Ulaştırma Diğer www.tuik.gov.tr

TÜİK verilerinden yukarıda sayılan yerel birimlerde çalışanların sayısına bakıldığında bölgedeki toplam istihdamın 2008 yılı için 122.955 olduğunu görmekteyiz. En fazla istihdam 37.026 kişi ile imalat sektö- ründe yaratılmıştır. Bunu 33.615 kişi ile toptan ve perakende ticaret, 14.458 ile madencilik, 10.617 ile ulaştırma, depolama ve haberleşme sektörleri izlemektedir. Turizm alanında 8.534, inşaat alanında ise 6.114 kişi istihdam edilmektedir.

Bölgede yer alan işletmelerin sektörlere göre dağılımı en güncel olarak KOSGEB verileri ile takip edil- mekte ve işletmelerin desteklerden faydalanma istekleri nedeni ile daha gerçekçi örneklemleri sağla- maktadır.

Bölgede 2012 yılı başında KOSGEB veri tabanında kayıtlı toplam 39.885 işletme bulunmaktadır. İşlet- melerin %97’si mikro işletmelerden oluşmaktadır. Aşağıdaki tabloda bölgede KOSGEB’e kayıtlı işlet- melerin büyüklüklerine ve bölge illerine göre dağılımı verilmektedir.

Tablo 4.9. KOSGEB’e kayıtlı işletmelerin büyüklüklerine göre dağılımı

Kaynak : KOSGEB Başkanlığı

KOSGEB’e kayıtlı işletmelerin sayı olarak çoğunluğu toptan ve parakende ticaret, ulaştırma depolama ve konaklama, yiyecek içecek sektörlerinde yer almaktadır. Genellikle mikro ölçekli olan bu işletmeler toplamın %72’sini oluşturmaktadır. İmalat ve inşaat sektörlerinde yer alan ve sektörel dağılımda topla- mın %12’sini oluşturan KOBİ’lerin bölgesel kalkınma ve istihdamda önemli rol üstlenecekleri tahmin edilmekte ve projenin genel amacına uygun hedef pazarı oluşturmaktadırlar.

5 TÜİK kayıtlarına göre yerel birim: Coğrafi olarak tanımlanan bir yerdeki mal ve hizmetlere ilişkin faaliyetleri ya da bunların bir kısmını yürüten girişim ya da girişimin bir parçasıdır. Adresi coğrafi olarak tanımlanabilen bir ya da birden fazla kayıtlı çalışanın olduğu birimdir. Bu çalışmada yerel birim ifadesi zaman zaman işletme ifadesiyle eş anlamda kullanılmıştır.

33

Tablo 4.10. KOSGEB’e Kayıtlı İşletmelerin Sektörlere Göre Dağılımı

Kaynak : KOSGEB Başkanlığı

Bölgedeki KOBİ’lerin bulundukları faaliyet kollarında yarattıkları istihdam sayısı olarak bakıldığında bölgede en büyük istihdamı yaratan faaliyet kolunun madencilik olduğunu görülmektedir.

Tablo 4.11. Faaliyet Kollarının İstihdam Yaratma Kapasitesi

Kaynak: TÜİK

Bölgedeki madencilik kuruluşlarında, birim başına ortalama 127 kişinin istihdam edildiği hesaplanmak- tadır. Bu istatistikleri etkileyen en önemli olgu elbetteki bölgede bulunan taş kömürü işletmeleridir. Bul- guların farklı yönlerden yorumlanması ile, madencilik sektöründeki daralmaların, ve/veya işletmelerin kapatılmasının bölgeyi derinden etkileyeceği görülmektedir.

Yine faaliyet kolları itibariyle 2008 yılı verilerinden brüt yatırımlar, cirolar ile maaş ve ücretler değiş- kenlerine bakıldığında sektörlerin ekonomi üzerindeki farklı paylaşım ve etkileri olduğundan bahse- dilebilir. 2008 yılında imalat ve hizmetler sektörlerinde bölgede yatırım mallarına cari fiyatlarla 1.227 milyon TL brüt yatırım yapılmıştır.

Şekil 4.10. Brüt Yatırımlar, 2008 Şekil 4.11. Ciro, 2008

3%8% 4% 7% 9%

6% 36% 63%

1%4%5% 3%

3%

48%

Madencilik İmalat İnşaat Ticaret Otel Ulaştırma Diğer www.tuik.gov.tr

Madencilik İmalat İnşaat Ticaret Otel Ulaştırma Diğer www.tuik.gov.tr

En fazla yatırım 775,6 milyon TL ile imalat, 114,7 milyon TL ile perakende ve toptan ticaret sektörle- rinde yapılmıştır. En az yatırım 30,6 milyon TL ile otel, lokanta ve kahvehane sektörüne yapılmıştır. Madencilik sektörüne de 88 milyon TL brüt yatırım yapılmıştır.

Aynı yıl bölgede faaliyet gösteren kuruluşlar cari fiyatlarla 17.028 milyon TL yıllık faaliyetlerinden gelir

34

elde etmişlerdir. Elde edilen brüt gelirin %48’lik kısmı 8.261 milyon TL ile imalat sektöründen gelmiştir. Bunu %36’lık kısma karşılık gelen 6.154 milyon TL ile toptan ve perakende ticaret sektörü takip etmek- tedir. En az ciro yine bölge toplamının %1’ine karşılık gelen 154 milyon TL ile otelcilik alanında gerçek- leşmiştir. Madencilik sektörününde faaliyet gösteren yerel birimlerin cirosu 498,6 milyon TL olmuştur.

Şekil 4.12 Maaş ve Ücretler, 2008

7% 8%

2% 10%

28%

3%
42%

Madencilik İmalat İnşaat Ticaret Otel Ulaştırma Diğer

Yerel birimler tarafından karşılanan maaş ve ücretlerin büyük bir kısmı imalat ve madencilik sektörle- rinde ödenmektedir.

2008 yılında Bölge’de faaliyet gösteren işletmeler tarafından istihdam edilenlere toplam 1.450 milyon TL ücret ve maaş ödenmiştir. Buradaki dağılıma bakıldığında, en fazla ücret 606 milyon TL ile imalat sektöründe ödenmiştir. Bunu 402 milyon TL ücret ödemesi ile madencilik, 143 milyon TL ile toptan ve perakende ticaret takip etmiştir. 30 milyon TL ödemeyle otel, motel, kahvehane yine en az ölçekli faali- yet alanı olarak kalmıştır.

Turizm sektörünün ağırlıklı faaliyet kolu olarak mütalaa edeceğimiz otel, lokanta, kahvehane faaliyet alanlarında 2008 yılı ciro, yatırım ve ücretler ele alınığında sektörün bölgedeki potansiyelinin oldukça düşük olduğu söylenebilir.

Bölgenin 2010 yılı turizm verilerine bakıldığında Bölgedeki belediye ve bakanlık sertifikalı konaklama tesislerine gelen toplam turist sayısı 484 bin civarında olmuş, bunun %90’ını yerli turistler oluşturmuş- tur. Geceleme sürelerine bakıldığında aynı yıl Bölgede toplam 615 bin geceleme yapılmış, bunun yine %90’ını yerli turistler oluşturmuştur. Bölgede sadece Zonguldak ili yabancı turist çekme potansiyeline sahip il olarak öne çıkmaktadır.

Tablo 4.12. Konaklama Tesislerine Geliş ve Geceleme Sayıları, 2010

www.tuik.gov.tr

Turizm istatistiklerine göre TR 81 Bölgesi 26 bölge içerisinde 20’li sıralarda yer alan bir bölgedir. 2010 yılı Bakanlık verilerine göre Bölgede Turizm İşletmesi Belgesi olan 37 konaklama tesisinin 2.240 sayıda yatağı mevcuttur. Bu sayı ülkedeki yatak kapasitesinin yalnızca %3’üdür. Tüm veriler bir araya getiril- diğinde turizm sektörünün bölgede gelişmemiş olduğunu rahatlıkla söylenebilir.

4.1.4.5.2. Sektörel Yoğunlaşma

Zonguldak, Bartın ve Karabük’ün “Kalkınmada Öncelikli Yöreler” içerisine alınması; buna bağlı olarak Karaelmas Üniversitesi’nin ve organize sanayi bölgelerinin kurulması ile sanayi gelişimde belirgin bir aşama kaydedilmiştir. Ancak Bölge, demir-çelik ve kömüre dayalı tek sektörlülükten sıyrılamamıştır.

35

Ülkemizin koklaşabilen tek taşkömürü Zonguldak ilinde üretilmektedir ve zengin maden yatakları da bu ilde yer almaktadır. Kömürün 1829 yılında bulunup, 1848’de ilk ocakların açılmasıyla devam eden süreç boyunca, taşkömürü üreticiliği yörenin en önemli sanayi kolunu oluşturmuş, bunun sonucu olarak da kentteki tüm fonksiyonlar kömüre göre biçimlenmiştir. İldeki önemli sanayi kuruluşlarının başında Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) gelmektedir. Taşkömürü havzasında yaklaşık 150 yıldır üretim faa- liyetini sürdüren Kurum 1937 yılında devletleştirilmiştir.6

TTK, bölgenin ekonomik ve sosyal kalkınmasında en önemli itici güç olmuştur. TTK yarattığı istihdam kapasitesi ve yan sektörler ile Zonguldak, Bartın ve Karabük illerinde yaratılan katma değerin temel be- lirleyicisi ve kaynağını teşkil etmiştir. TTK’nın Bölgedeki beş üretim müessesesi, bulundukları bölgede endüstriyel gelişmenin ve ekonomik ve sosyal kalkınmanın yolunu açmıştır.

Türkiye’nin 3 temel demir-çelik fabrikasından 2 tanesi hammadde kaynağına yakınlık nedeniyle bu Bölgede kurulmuştur. Bugün 3.3 milyon tonluk yassı çelik üretim kapasitesiyle ülke gereksiniminin %60’ını karşılayan Erdemir Demir Çelik Fabrikası (ERDEMİR)7 ve 1.1 milyon tonluk uzun mamul üre- tim kapasitesiyle ülke ihtiyacının %15’ini karşılayan Karabük Demir Çelik Fabrikası (KARDEMİR)’ in bölgedeki varlık nedenleri de TTK’dır. Bu tesislere ilaveten hammaddesi kömür olan Çatalağzı Termik Santrali (ÇATES)’de Bölgede kurularak İstanbul, Kocaeli ve Sakarya başta olmak üzere, Marmara Böl- gesinin o zamanki enerji ihtiyacı karşılanmıştır.8

Filyos Ateş Tuğla Fabrikası, SEKA Çaycuma Kağıt Fabrikası gibi ülkemizin büyük sanayi kuruluşları, taşkömürü üretim havzası içerisinde kömüre dayalı yatırımlar olarak kurulmuştur. Son yıllarda da alter- natif sektörler yaratma politikaları çerçevesinde merkez ve ilçelerde yeni sanayi alanları oluşturulmuştur.

Tekstil başta olmak üzere tuğla, kiremit, mermer, seramik, çimento gibi inşaat malzemeleri; süt, peynir, yoğurt, konserve ayçiçeği yağı, un gibi gıda ürünleri ve sunta, kereste gibi orman ürünleri sanayinin istihdam ve ticari hacim bakımından en önemlilerini oluşturmaktadır. Kırsal kesimde ise, seracılık, kivi, ceviz üreticiliği, süt ve besi hayvanı yetiştiriciliği, kültür balıkçılığı gelişme gösteren alanlardır.

Karabük’ün Safranbolu ve Bartın’ın Amasra ilçeleri turizm açısından gelişmiştir. Bu yörelerde turizme yönelik yatırımlar; el sanatları ve gıda işletmeleri ön plana çıkmaktadır.

Gıda sektörü ağırlıklı olarak Çaycuma ilçesine yerleşmiş, inşaat sektörü ve orman ürünleri sektörü Ba- kacakkadı yöresi ve Devrek ilçesinde, taş kömürü yan sanayi Zonguldak merkez ilçede yerleşmiştir.

Bölgenin kömür ve demir-çeliğe dayalı ekonomisinde yapılan özelleştirmeler mevcut ekonomiyi istihdam ve üretim açısından olumsuz etkilemiştir ve bu etki devam etmektedir.

4.1.4.5.3. Organize Sanayi Bölgeleri

TR 81 Batı Karadeniz Bölgesinde toplam 4 adet tamamlanmış Organize Sanayi Bölgesi (kısaca “OSB”) bulunmaktadır. Bunlar; Çaycuma, Kdz. Ereğli (Zonguldak), Karabük (Karabük) ve Bartın (Bartın) OSB’leridir. Bunların toplam alanı 505 hektardır. Bölgenin en büyük OSB’si Zonguldak’a bağlı Kdz. Ereğli İlçesinde bulunmaktadır. 1995 yılında kurulmaya başlanmış olmasına rağmen henüz doluluk ora- nı %70’lerde seyreden OSB’nin hemen yanında uluslararası arenada rekabet eden ERDEMİR T.A.Ş. bulunmakta olup, bu bölge tersaneler bölgesine çok yakındır.

Bölgenin ikinci büyük OSB’si yine Zonguldak’a bağlı Çaycuma İlçesinde bulunmaktadır. Ulaşım ve altyapı çalışmaları tamamlanmış olmasına rağmen henüz tüm parseller tahsis edilememiştir.

Bölgenin işletmeye alınmamış OSB’si Alaplı İlçesinde bulunmaktadır. Bu bölgenin yer seçimi yapılmış olup, faaliyete geçirilmesi çalışmaları yatırım programı dahilinde devam etmektedir.9

6. 6  Zonguldak, Karabük, Barın İlleri Planlama Bölgesi 1/100 000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı
7. 7  28 Şubat 1960 yılında kabul edilen bir yasayla kurulmuş ve 15 Mayıs 1965 tarihinde işletmeye alınmıştır.
8. 8  Zonguldak Valiliği web sayfası: www.zonguldak.gov.tr
9. 9  BAKKA, Batı Karadeniz Bölgesi Organize Sanayi Bölgeleri, Mevcut Durum Analizi

36

Ereğli OSB arazisinin yaklaşık büyüklüğü 200 hektar olup söz konusu alan belediye mücavir alanı dışında- dır. Organize Sanayi Bölgesi’nde, 5.000, 10.000, 15.000 ve 20.000 m2’lik 4 farklı büyüklükte sanayi alanları planlanmıştır10. Bölgede yerleşik 42 firma bulunmaktadır. Firmaların tamamı henüz faaliyete geçmemiştir. Halen yerleşik olmayan parseller mevcuttur.

Çaycuma OSB, 125 hektar arazi üzerinde kurulmuş olup, büyüklükleri 5.000 ve 30.000 m2 arasında de- ğişen toplam 65 parselden oluşmaktadır11. Bölgede 34 firma yer almaktadır. Genelde metal sektöründe yoğunlaşma vardır. Bazı firmalar üretimde olmasına rağmen henüz üretime geçmeyen firmalar mevcut- tur. Halen boş parseller bulunmaktadır.

Karabük OSB’de 18 firma bulunmaktadır. Bunlardan 3’ü faaliyette değildir. Karabük OSB gıda ürünleri, giyim ürünleri imalatı, ana metal sanayi gibi sektörlerin yoğunlaştığı bir alandır. Karabük İlinde bulunan OSB’de tahsisat sorunu bulunmamakta olup doluluk oranı %71,4’tür.12

Bartın OSB’de yerleşik 28 firma bulunmaktadır. Bunlardan 5 tanesi üretime geçmemiştir.

Tablo 4.13. Organize Sanayi Bölgeleri

Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2012

Bölge’de yer alan OSB’lerden üçü 2011 yılı sonu itibariyle tamamen bitmiş olup, 2012 Yılı Yatırım Prog- ramında yer alan 4 adet tamamlanmamış OSB girişimi bulunmaktadır. Toplam alanları109 hektardır.

4.1.5. Enerji

Bölgenin en büyük santralı Çatalağzı Termik Santralıdır. Bölgeler itibarıyla erişilebilen en güncel 2005 yılı enerji istatistiklerinden Bölgenin toplam enerji üretim kapasitesinin termal olarak sağlandığı gözlen- mektedir. Yalnız Bartın’da küçük bir kapasitede hidroelektrik enerji üretimi mevcuttur.

Tablo 4.14. Elektrik Üretim Kapasitesi, 2005

Kaynak: www.tuik.gov.tr

2009 yılında Bölge’de toplam elektrik tüketimi 3,5 milyon Kwh olmuştur. Aynı yıl kişi başına elektrik tüketimi 8.842, kişi başına sanayi elektriği tüketimi 6.049 ve kişibaşına meskenlerde tüketim ise 1.509 Kwh olmuştur.

4.1.6. Mevcut Ulaştırma Altyapısı

Batı Karadeniz Bölgesinde ulaşım genel olarak karayolu ile sağlanmakla birlikte, bazı Alt Bölgelerde ulaşım hava, deniz ve demiryolu ile de sağlanabilmektedir. Bölgede bulunan iller büyük metropolitan merkezlere (Ankara, İstanbul, Adana, Kayseri, Bursa) ve kendi ilçelerine düzenli bir karayolu şebekesi ile bağlıdır. Zonguldak ve Karabük ili için demiryolu bağlantısı da bulunmaktır. Ancak Karabük ilinin deniz ulaşımı Zonguldak ve Bartın illerinden mümkün olmaktadır.

4.1.6.1. Karayolu Ulaşımı

10. 10  BAKKA, Batı Karadeniz Bölgesi Organize Sanayi Bölgeleri, Mevcut Durum Analizi
11. 11  BAKKA, Batı Karadeniz Bölgesi Organize Sanayi Bölgeleri, Mevcut Durum Analizi
12. 12  BAKKA, Batı Karadeniz Bölgesi Bölge Planı 2010-2013

37

TR81 Alt Bölgesi ülkemiz ana karayolu güzergahları üzerinde değildir. Bölgenin diğer bölgelerle olan bağlantısı kuzey-güney doğrultusunda 3 ana eksenle kurulmaktadır. Bu yollar Zonguldak’tan, Ereğli’den ve Karabük’ten E–5 karayoluna ve Anadolu otoyoluna bağlanmaktadır. Doğu-batı bağlantısı ise Alaplı- Zonguldak-Bartın-Kurucaşile üzerinden kurulmaktadır. Aynı zamanda Zonguldak-Yenice-Karabük ka- rayolu hattı da bulunmaktadır.

Tablo 4.15. Karayolları, 2010

Kaynak: www.tuik.gov.tr

2010 yılında bölgedeki devlet karayolu uzunluğu 1.136 km’dir. Toplam köy yolu uzunluğu ise 7.089 km’dir.

2008 yılında Bölgede kayıtlı otomobil sayısı 106.832’dir. 1.000 kişi başına düşen otomobil sayısı 103 ile Türkiye ortalaması olan 102 aracın hemen üzerinde yer almaktadır.

4.1.6.2. Limanlar

Denizyolu taşımacılığı, bir defada çok fazla yük taşıma olanağı, güvenilirliği, sınır aşımı olmaması, mal zayiatlarının minimum düzeyde olması, hava yoluna göre 14, karayoluna göre 7, demiryoluna göre ise 3,5 kat daha ucuz olması sebepleriyle son yıllarda tercih edilen bir taşıma şekli olup, önemi her geçen gün artmaktadır. Dünya ticaretinin ithal ve ihraç yüklerinin %90’lık bölümünün denizyoluyla taşınması bu durumun çok açık bir göstergesidir.

Bölgede 5 adet liman mevcuttur. Bu limanların üçü Zonguldak, ikisi Bartın sınırları içerisinde yer al- maktadır. Bu limanlar dışında Zonguldak’ta yapılacak olan iki adet ilave liman projesi bulunmaktadır. Bunlardan biri özel sektör yatırımıyla Çatalağzı’nda yapılmakta olan liman projesi, diğeri ise 25 milyon ton kapasiteli olması hedeflenen Filyos Limanı Projesi’dir.

Filyos Limanı, Zonguldak’ın Çaycuma İlçesi’nde yapılması planlanan Filyos Vadisi Projesi kapsamında gerçekleştirilecek olan bir projedir. Planlanan proje alanı 10 milyon m2’nin üzerinde olup kamulaştırma çalışmaları halen devam etmektedir. Bu limanlardan ikisinden yurtdışı yük taşımacılığı da yapılmaktadır.

Tablo 4.16. Limanlarımıza Uğrayan Gemiler

Kaynak: Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü

İller bazında mevcut istatistiklerden 2010 yılında Bartın limanına uğrayan gemi sayısının 450, bu gemi- lerin gross ton ağırlığının 876 bin, Ereğli limanına uğrayan gemi sayısının 1.275 ve kapasitesinin 7.200 gross ton olduğunu söyleyebiliriz. Bu sayıların sırasıyla ülkenin binde 6’sı ve %1,71’i olduğu söylenebilir.

Ayrıca, Zonguldak’tan Ukrayna’nın üç ayrı limanına RO-RO seferi yapılmaktadır. Bu hatlarda ağırlıklı olarak yaş meyve-sebze ve endüstriyel ürünler Ukrayna’ya götürülmekte, Ukrayna’dan ise tomruk ve kömür getirilmektedir. Ukrayna’ya ülkemizden en yakın nokta Zonguldak ili olup, RO-RO gemileri 16 saatte Ukrayna’ya ulaşmaktadır. Zonguldak limanının RO-RO taşımacılığına elverişli olması özellikle bölge ülkeleriyle olan ticaret için bölgeyi uluslararası bir bağlantı noktası konumuna getirmiştir.

4.1.6.3. Demiryolu

Türkiye’deki mevcut demiryolu hattı uzunluğu 11.940 km’dir. Bunun 8.799 km’si elektriksiz, 3.161

38

km’si ise elektrikli hattır. Hızlı tren hat uzunluğu 2010 yılı verilerine göre sadece 888 km’dir. Türkiye’de hem demiryolu yoğunluğu hem de mevcut demiryolları üzerindeki trafik yoğunluğu azdır. Batı Karade- niz Bölgesi’de demiryolu ağı ve taşımacılığı olmasına rağmen, uzunluk açısından ülkenin zayıf bölgele- rinden biridir. TR81 Bölgesindeki tek demiryolu hattı Zonguldak-Karabük-Kırıkkale demiryolu hattıdır. 486 km uzunluğu olan hat tek yönlüdür ve henüz elektrifikasyonu yapılmamıştır. Bu hat özellikle yük taşımacılığında kullanılmaktadır. Bartın iline demiryolu bağlantısı yoktur. Planlanan Filyos Limanı pro- jesine bağlı olarak demiryolu kapasitesi yılda 5 milyon ton üzerinde taşıma yapılacak şekilde rehabilite edilecekir.

4.1.6.4. Havaalanı

Bölgenin tek havaalanı Zonguldak, Çaycuma ilçesinde bulunan Saltukova Havaalanıdır. 1.830 x 30 met- relik pist uzunluğu ve 2.500 m2 lik apronu olan havaalanı, 2007 yılında uluslararası NOTAM sistemine dahil edilerek hava trafiğine açılmıştır. Havaalanı, yurtiçi ve yurtdışı hava ulaşımına uygun haldedir. Zonguldak havaalanına 2010 yılında iniş-kalkış yapan uçak sayısı 586 olmuştur. Bunun 368’i yerli 218’i yabancıdır. Toplam taşınan yolcu sayısı 29.724, taşınan yük ise 665 ton olmuştur13.

4.1.7. Bölgenin Rekabet Analizi

Türkiye’de bölgesel kalkınma göstergelerinden bir tanesi de Uluslararası Rekabet Araştırma Kurumu (URAK) tarafından hazırlanmakta olan “İllerarası Rekabetçilik Endeksi”dir. 2009 ve 2010 yılı verile- rine göre hazırlanan endeks verilerine göre Bölgede yer alan Zonguldak, Bartın ve Karabük illerimiz sırasıyla 13, 38 ve 42’inci sırada yer almaktadır. Oluşturulan endeks dört alt endeksten oluşmaktadır. Bunlar “Beşeri Sermaye ve Yaşam Kalitesi”, “Markalaşma Becerisi ve Yenilikçilik”, “Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli” ve “Erişilebilirlik” alt endekslerinden oluşmaktadır. Bölgede yer alan illerimizin endekslerdeki sıralamaları aşağıda verilmektedir.

Tablo 4.17. Bölgede yer alan illerin rekabet endeksi sıralaması

Kaynak : Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu İllerarası Rekabetçilik Endeksi 2009-2010

URAK tarafından yapılan araştırmalarda Zonguldak ilimizin rekabet avantajlarının son yıllarda hızla yükseldiği ve genel endeks sıralamasında 2007-2008 araştırmasında yer aldığı 29’ncu sıradan 2009- 2010 yılı araştırmasında 13’üncü sıraya yükseldiği gözlenmektedir. Endeks hesaplamasında “erişile- bilirlik” alt endeksi önemli bir yere sahip olup, toplam endeksin %57’si “erişilebilirlik” değerlerinden sağlanmaktadır. Diğer taraftan “ticaret becerisi ve üreteim potansiyeli” ile “markalaşma becerisi ve ye- nilikçilik” endeksleri düşüktür.

Genel endekslerde 38’nci sırada yer alan Karabük, otoyola olan yakınlığı ve gelişmiş haberleşme alt- yapısı ile “erişilebilirlik” ve “beşeri sermaye” alt endekslerinden aldığı yüksek değerlerle sıralamadaki konumu korumaktadır. Buna rağmen bu ilimiz “markalaşma becerisi ve yenilikçilik” alt endeksinde 45’inci “ticaret becerisi ve üretim potansiyeli” alt endeksinde ise 55’inci sırada yer almaktadır.

Bartın URAK 2009-2010 araştırmasında, 2007-2008 yılı araştırmasına göre 9 sıra birden yükselmiş ve genel endeks sırasında 42’nci konuma gelmiştir. Bu ilimiz “beşeri sermaye ve yaşam kalitesi” alt endek- sinde 60, “markalaşma becerisi ve yenilikçilik” endeksinde ise 61’inci sıradadır. Bu sıralama ile Bartın her iki endekste de Siirt ve Mardin gibi Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan illerimizden daha alt sıralarda yer almıştır.

Çalışmanın konusu “markalaşma becerisi ve yenilikçilik” ve “ticaret becerisi ve üretim potansiyeli” en- deksleri ile yakından ilgili olduğu için endeksi oluşturan kriterlerin bazıları detaylı olarak incelenmiştir.

13 Devlet Hava Meydanları İşletmesi verileri: www.dhmi.gov.tr

39

Markalaşma becerisi ve yenilikçilik alt endeskinde ilde yer alan “100 Milyon ABD Doları üzerinden ih- racat yapan şirket sayısı”, “ISO 500 büyük sanayi kuruluşu listesine giren firma sayısı”, “patent, marka, faydalı model ve endüstriyel tasarım tescilleri” ve “ilin birinci ligde takımının bulunup bulunmaması” değişkenleri dikkate alınmıştır. Zonguldak’ta Ereğli Demir Çelik Fabrikaları ve Çınar Boru, Karabük ilimizde Kardemir, Mescier, Çağ Çelik 2010 yılı ilk 500 büyük sanayi kuruluşu listesinde yer almıştır. Bu şirketlerden sadece Ereğli Demir Çelik Fabrikaları A.Ş. 100 miyon ABD Dolarının üzerinde ihracat yapmıştır.

Endekslerde demir-çelik endüstrisinin sağladığı sıralama avantajı fikri mülkiyet hakları endekslerinde gözlenmemektedir. Bölgede yer alan illerin inovasyon kapasitenin de göstergesi olan fikri mülkiyet hak- ları açısından konumu ve Türkiye geneli ile karşılaştırılması aşağıdaki tabloda verilmektedir.

Tablo 4.18. Bölge illeri fikri mülkiyet tescilleri

Kaynak : Türk Patent Enstitüsü

Tablonun incelenmesi ile ortaya çıkan görüntü TR 81 bölgesinde yer alan illerimizin marka, tasarım, faydalı model ve patent tescilleri açısından Türkiye ortalamasının altında kaldığıdır. Türkiye’de onbin kişi başına 4,09 marka tescili yapılmışken bu değer Karabük için 2,5, Bartın için 1,86 ve Zonguldak için 1,42 olarak gerçekleşmiştir. Bu değerlerle Türkiye sıralamasında Karabük 44, Bartın 57 ve Zonguldak ise 68’nci sırada yer almaktadır.

Ticaret becerisi ve üretim potansiyeli için ise illerin ekonomik potansiyellerinin belirlenmesine dönük olarak, kullanılan kredi miktarı, tahakkuk eden vergi miktarı, ihracat hacmi, kamu yatırımları, sanayi elektrik tüketim miktarı, açılan ve kapanan şirket sayıları, yatırım teşvik belgeleri, dış ticaret yapan firma sayısı ve ilin iç talep potansiyeli alt endeksleri yer almaktadır. Ticaret becerisi ve üretim potansiyeli en- deksi projenin konusu ile doğrudan ilgilidir. Bu nedenle ilgili alt endekslerin detaylı olarak incelenmesi faydalı olacaktır.

Bölgenin 2010 yılı için mevduat ve kredi kullanım yapısı aşağıda verilmektedir.

Tablo 4.19. Bölgenin mevduat ve kredi yapısı

Kaynak : Bankalar Birliği

Yukarıdaki değerlerle Türkiye mevduat payı sıralamasında; Zonguldak, 20’nci, Karabük 54’üncü ve Bartın 52’nci sırada yer almaktadır. Kredi değerleri açısından her üç il için sıralama sırasıyla 25, 56 ve 64 olarak hesaplanmıştır. Bu illerin kişi başı mevduat ve kredi kullanım değerleri de ülke ortalamasının altındadır.

Her üç ilimizde de tasarruf ve resmi mevduatın toplam mevduata oranı ülke ortalamasının üzerinde, tica- ri mevduatın oranı ise ülke ortalamasının altındadır. Ticari mevduatın toplam mevduata oranı Türkiye’de

40

%18,6 olarak gerçekleşmişken, bu oran Zonguldak’ta %5,2, Karabük’de %9,5 ve Bartın’da %5,9’dur.

Bölgeden yapılan ihracat değerleri 2008 yılı için 529 milyon ABD Doları, 2009 yılı için 504 milyon ABD Doları, 2010 yılı için 405 milyon ABD Doları, 2011 yılı sonu itibarıyla ise 600 milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Dalgalanmanın nedeni global piyasalarda demir-çelik sektöründe yaşanan fiyat hareketleridir. Bölge’den yapılan ihracat içerisinde demir-çelik sektörünün ağırlığı Zonguldak için %80, Karabük için ise %95’tir. Bölgedeki tek sektörlü üretim yapısı ihracatın dağılımında da belirgin şekilde hissedilmektedir. 2010 yılında yapılan ihracatın %81’i bölgede yerleşik beş şirket tarafından gerçek- leştirilmiştir. İhracat lideri 140 milyon ABD Dolarlık satışı ile Ereğli Demir Çelik Fabrikaları’dır. Bu şirketlerden sadece Yurtbay Seramik demir-çelik sektörü dışında faaliyette bulunmaktadır. Çimento ve toprak ürünleri, demir-çelik sektörünü takip etmektedir. Sektörün 2011 yılı ihracatı 37 milyon ABD Do- ları olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılında Bartın’dan 13 milyon ABD Doları, Karabük’ten ise 4,5 milyon ABD Doları tutarında hazır giyim ihracatı yapılmıştır.

Gerçekleşen ihracat miktarlarının yurt geneli ile karşılaştırılmasının yapılması amacıyla aşağıdaki Tablo’da kişi başı değerler yurt ortalaması ile karşılaştırılarak verilmektedir.

Tablo 4.20. Bölgeden yapılan ihracatın kişi başı dağılımı14

Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, TIM, TÜİK

Tablodan görüleceği gibi demir-çelik sektörünün önemli ihracat potansiyeline rağmen kişi başı ihracat değerleri Türkiye değerlerinin altındadır.

Bölgede kurulan ve kapatılan işletmelere ait bilgiler aşağıda sunulmaktadır. Özellikle Karabük’te 2010 yılında yaşanan tasfiye ve işletme kapatma yoğunluğu dikkat çekmektedir, bu yılda 387 gerçek kişi ticari işletme kapatılmıştır. 611 sayılı Kanunla, üyelerin odalara olan borçlarının yapılandırılması sonucunda önceki yıllardaki mükellefiyetleri yerine getirilerek oda kayıtları silinen üyeler nedeniyle gözlenmiş olağan dışı bir durumdur.

Tablo 4.21. Kurulan ve kapanan işletmeler

Kaynak : TOBB

Aralık 2009 – Aralık 2010 tarihleri arasında TR 81 bölgesinde özel sektör yatırımları için 316 milyon TL sabit yatırım tutarında teşvik belgesi verilmiştir. Zonguldak için verilen belgelerin toplamı 115 milyon TL’dir. Karabük’te yapılacak yatırımlar için 113 milyon TL, Bartın için ise 98 milyon TL sabit yatırım tutarında teşvik belgesi tanzim edilmiştir. Bölgeye verilen teşvik belgelerinin Türkiye’de verilen teşvik belgelerine oranı %1’in altında gerçekleşmiştir. Bölgede yoğunlaşan demir-çelik yatırımlarının uygu- lamada olan yatırım teşvik tedbirlerinden faydalanmaması değerlerin düşük olmasına neden olan en önemli faktördür.

TR 81 bölgesinde yer alan illerin, merkezî bütçe kaynaklı kamu yatırımlarından aldığı pay diğer illerin ortalamasından yüksektir. 2011 yılında sadece bölgede yer alan iller için öngörülen toplam kamu yatı- rımı 300 milyon TL’nin üzerindedir. Zonguldak’ta öngörülen kamu yatırımları, birden fazla ili ilgilen- diren yatırım konuları hariç olmak üzere 179 milyon TL’ye ulaşmaktadır. Yatırımların sektörlere göre

14 2011 yılı için kişi başı değerler danışman tarafından hesaplanmıştır.

41

dağılımında madencilik sektörü ağırlıktadır. TTK’nın gerçekleştirdiği yatırım tutarı 53 milyon TL’dir. Bu değerler ile Zonguldak’ta kişi başına düşen kamu yatırımı tutarı 293 TL olup Türkiye ortalamasının %12 üzerindedir. Bartın’da yapılan kamu yatırımları sektörler arasında eşit dağılmıştır. Ağırlık eğitim ve enerji sektörlerindedir. Yapılan yatırımların kişi başı miktarı 270 TL olup ülke ortalamasının %4 üzerin- dedir. Karabük ilinde yapılan yatırımların %55’i eğitim sektöründedir. Kamu yatırımlarının kişi başına değeri 335 TL olup, ülke ortalamasının %28 üzerindedir.

Aşağıdaki şekiller yukarıda yapılan analizlerin sonuçlarını sunmaktadır. Kullanılan değerlerin tamamı Türkiye ortalamasının yüzdesi olarak hesaplanmıştır.

Rekabet avantajları açısından internet ulaşımı önemli kriterlerden birisi olarak kabul edilmektedir. 2010 yılında TTNET tarafından yaptırılan intenet penetrasyonu araştırmasına göre internet penetrasyonu Böl- gede %32’ye, ADSL penetrasyonu ise %30’a ulaşmıştır. Aynı araştırmaya göre TR 81 bölgesinde inter- net erişimi ülke ortalamasının altındadır. Zonguldak’ta ülke ortalaması seviyesinde ve %30 olan oran; Bartın’da %27,7 Karabük’de ise %28,6 ile Türkiye ortalamasının biraz altında ama oldukça yakındır.

Zonguldak ilinde mevduatın kullanılan kredilere oranla Türkiye ortalamasına daha yakın olması, ku- rulan işletme sayısının düşüklüğü, fikri mülkiyet hakları başvurularının azlığı URAK araştırmasında erişilen sonuçların nedenlerini ortaya koymaktadır. Kamu yatırımlarının Türkiye ortalamasının üzerinde olması ise ilin TTK işletmelerine bağımlı olduğunun önemli bir göstergesidir.

Şekil 4.13 Zonguldak İlinin Rekabet Analizi

İhracat 120

İnternet Erişimi 100 80

Kamu Yatırımları 60 40

Marka Tescili

Tasarım

Faydalı Model

Teşvik Belgeli Yatırımlar

Kurulan İşletme

Patent Mevduat

Kredi

20 0

Karabük ilimizde de Zonguldak benzeri gözlemler yapılmıştır. Bankalardaki mevduat ve kullanılan kredi- lerle ve fikri mülkiyet hakları başvurularındaki değerlere oranla kurulan işletme sayıları ve teşvik belgeli yatırım tutarlarının Türkiye ortalamasına daha yakın olması bölge için önemli bir avantajdır. Yapılan kamu yatırımlarının eğitim sektöründe yoğunlaşması üniversiteye yapılan yatırımların göstergesidir.

42

Şekil 4.14 Karabük İlinin Rekabet Analizi

İhracat 140

İnternet Erişimi 120

100 80 Kamu Yatırımları 60 40 20 0

Marka Tescili

Tasarım

Faydalı Model

Teşvik Belgeli Yatırımlar

Kurulan İşletme

Patent Mevduat

Kredi

Bartın’da yapılan kamu yatırımları yüksektir. Teşvik belgeli özel sektör yatırımları ise ülke ortalamasına daha yakındır. Kurulan işletme sayısının azlığı ve ihracatın ülke ortalamasının çok altında olması dikkati çeken hususlardır. Bölgede gerçekleşen üretimlerin gümrük çıkış işlemlerinin diğer illerden gerçekleşti- riliyor olması olasılığı yüksektir. Patent, marka tescili ve tasarım göstergelerinin Zonguldak’tan yüksek olması olağandışı bir durum olarak değerlendirilmekte olup, kesin bir kanıya erişmek için bu çalışma kapsamı dışında detaylı çalışmalar gerekliliğini ortaya koymaktadır.

Şekil 4.15 Bartın İlinin Rekabet Analizi

İhracat 120

İnternet Erişimi 100 80

Kamu Yatırımları 60 40

Marka Tescili

Tasarım

Faydalı Model

Teşvik Belgeli Yatırımlar

Kurulan İşletme

Patent Mevduat

Kredi

20 0

43

4.2. Projenin Ulusal ve Bölgesel Düzeydeki Planlarla İlgisi

Kalkınma Planları Türkiye’nin ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda bütüncül bir yaklaşımla gerçek- leştireceği dönüşümleri ortaya koyan en temel politika dokümanlarıdır. Bu kapsamda Dokuzuncu Kal- kınma Planı, “İstikrar içinde büyüyen, gelirini daha adil paylaşan, küresel ölçekte rekabet gücüne sa- hip, bilgi toplumuna dönüşen, AB’ye üyelik için uyum sürecini tamamlamış bir Türkiye” vizyonu ile ve 2001-2023 dönemini kapsayan Uzun Vadeli Gelişme Stratejisi çerçevesinde hazırlanmıştır.

2010-2013 dönemini kapsayan Batı Karadeniz Bölge Planı ise bölgesel düzeyde Zonguldak, Karabük ve Bartın illerinin oluşturduğu bölgenin kaynaklarının sürdürülebilir biçimde yönetilerek, bölge içerisinde ekonomik ve sosyal kalkınmayı hedefleyen çalışmalara yol göstermeyi amaçlamaktadır.

Zonguldak-Bartın-Karabük İlleri Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı, Batı Karadeniz Bölgesi’nin mevcut verimlilik düzeyini geliştirerek, refah düzeyini ve ülke ekonomisine katkısını artırmayı, düzenli, yaşanabilir bir mekanlar sistemi oluşturmayı amaçlamaktadır. Bu temel amaçlar çerçevesinde Bölge’nin doğal, tarihsel ve kültürel zenginliklerini koruyarak, sürdürülebilir bir gelişme sağlamasına yardımcı olacak; sosyal, ekonomik, kültürel ve fiziksel planlarına temel oluşturacak 1/100.000 ölçekli Çevre Dü- zeni Planı hazırlanmıştır.

Türkiye Turizm Stratejisi 2023, turizm sektöründe, kamu ve özel sektörün işbirliğini gündeme taşıyan ve stratejik planlama çalışmalarının yönetimi ve uygulamasına yönelik açılımlar sağlamasını hedefleyen bir belgedir.

Filyos Vadisi Projesi, Batı Karadeniz Bölgesinde mevcut kaynakların harekete geçirilerek ekonomik kal- kınmayı sağlayacak, bölgeyi ulusal ve uluslararası yatırımlar için cazip hale getirecek en önemli altyapı projesidir. Planlanan 10 milyon m2’nin üzerindeki proje alanında çeşitli endüstrilerde yatırım yapılacak bir organize sanayi bölgesi, serbest bölge ve ulaşım altyapısını tamamlayacak liman planlanmaktadır.

4.2.1. Dokuzuncu Kalkınma Planı

2007-2013 dönemini kapsayan Dokuzuncu Kalkınma Planı, değişimin çok boyutlu ve hızlı bir şekilde yaşandığı, rekabetin yoğunlaştığı ve belirsizliklerin arttığı, küreselleşmenin her alanda etkili olduğu, bireyler, kurumlar ve uluslar için fırsatların ve risklerin arttığı bir dönemde istikrar içinde büyüyen, gelirini daha adil paylaşan, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna dönüşen, AB’ye üyelik için uyum sürecini tamamlamış bir Türkiye” vizyonu ve Uzun Vadeli Strateji (2001-2023) çer- çevesinde hazırlanmıştır15.

Dokuzuncu Kalkınma Planında yukarıdaki vizyon doğrultusunda beş temel öncelikli stratejik amaç be- lirlenmiştir. Bunlar;

• Rekabet Gücünün Artırılması,
• İstihdamınArtırılması,
• Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi,
• Bölgesel Gelişmenin Sağlanması,
• Kamu Hizmetlerinde Kalitenin ve Etkinliğin ArtırılmasıTüm sektörel ve tematik politikalar ve öncelikler bu eksenlerin altında ele alınmış ve aynı stratejik ama- ca hizmet edecek şekilde ilişkilendirilmiştir.

  Rekabet gücünün artırılması ve bölgesel gelişmenin sağlanması iki öncelikli eksendir. Dokuzuncu Plan’da bu eksenlerin altında yer alan politika uygulamaları, Zonguldak ilinde kapsamlı bir Fuar ve Kongre Merkezi’nin kurulmasını destekler niteliktedir.

  Dokuzuncu Kalkınma Planında ülkemizde, gerek kırsal ve kentsel yerleşim birimleri, gerekse bölgeler

15 DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Temmuz 2006.

44

arasındaki sosyo-ekonomik yapı ve gelir düzeyi dengesizlikleri önemini koruduğu belirtilmiş olup, mev- cut fiziki ve sosyal altyapı ile kentlerin sunduğu istihdam olanakları yoğun göç hareketlerinin yarattığı nüfus baskısını karşılamakta yetersiz kaldığı tespiti yapılarak, bölgelerin, sorunlarına ve potansiyelle- rine göre farklılaştırılmış tedbirleri içeren bütüncül bir bölgesel gelişme politikasının gerekli olduğu sonucuna varılmıştır16.

Bölgesel gelişme politikalarının, bir taraftan bölgelerin verimliliğini yükseltmek suretiyle ulusal kalkın- maya, rekabet gücüne ve istihdama katkıyı artırırken, diğer taraftan da bölgeler ve kır-kent arası geliş- mişlik farklılıklarını azaltma temel amacına hizmet edecek şekilde düzenlenmesine, merkezi düzeydeki politikaların daha uyumlu ve etkin hale getirilmesine, bölgesel gelişme planlarının; yerel dinamikleri ve içsel potansiyelleri harekete geçirmeye yönelik strateji ve öncelikleri belirleyen esnek, dinamik, ka- tılımcı ve uygulanabilir nitelikte hazırlanması öngörülmekte ve kalkınma ajanslarıyla işbirliği içinde bölgesel gelişme stratejileri ve planların tamamlanması öngörülmektedir.

“Yerel dinamiklere ve içsel potansiyele dayalı gelişmenin sağlanması” için belirlenen politikalar içerisinde;

• Bölgeler arası yakınsama ve rekabet amaçları bakımından farklılaştırılmış KOBİ politikaları uy- gulamaya geçirilmesi, bu kapsamda; ihtiyaç duyulan nitelikli işgücünün yetiştirilmesi, finansman kaynaklarının genişletilmesi ve araçlarının çeşitlendirilmesi, pazara ve teknolojiye erişimin kolay- laştırılmasına özel önem verilmesi,

• Sürükleyici sektörler liderliğinde ve güçlendirilmiş sosyal ağ yapısı içinde kümelenmelerin des- teklenmesi, ve bu çerçevede; yerel kümelenme alanlarını destekleyici, kümedeki aktörler arasında işbirliğini artırıcı ve kümenin dünya piyasaları ile entegrasyonunu sağlamaya yönelik mekanizma- ların oluşumunun özendirilmesi bulunmaktadır.

Bölgelerde iş fırsatlarının ve yaşam kalitesinin artırılmasına, ulaşılabilirlik ile bölge içi ve bölgeler arası etkileşimin geliştirilmesine yönelik olarak, kamu yatırım uygulamalarında ve hizmet arzında mekansal önceliklendirme ve odaklanma sağlanması gerektiği belirtilmiştir.

Bütüncül bir gelişme stratejisi çerçevesinde, ülkemizdeki metropolleri küresel rekabette öne çıkaracak iş ve yaşam ortamının sağlanması, bölgelerde; yenilikçi, rekabet edebilir, dinamik ve yüksek katma değer yaratabilen öncü sektörler seçilerek, desteklenmesi belirlenmiştir.

Dokuzuncu Kalkınma Planında bölgesel gelişim için büyüme ve çevrelerine hizmet verme potansiyeli

yüksek cazibe merkezlerinin belirlenerek; öncelikle bu merkezlerin ulaşılabilirliğinin, fiziki ve sosyal altyapısının güçlendirilmesi de belirlenen temel amaçlardandır. 17

Zonguldak İlinde planlanan fuar alanı ve kongre merkezi, bir yandan bölgede bulunan işletmelerin pa- zara ve teknolojiye yakınlaşmasını sağlayarak bölgenin rekabet gücünü artıracaktır. Bu anlamda hemen yakınında bulunan; doğuda İstanbul, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu bölgeleri ve batıda Ankara bölgesi ile bölgesel gelişmişlik farkının en aza indirebilmesine yardımcı olacaktır. Öte yandan içerisinde bulun- duracağı alanlar itibarıyla işletmeler arası iletişim, eğitim ve yerel kümelenmeyi de destekleyecek fa- aliyetlerin yürütülmesine destek sağlayacaktır. Kümelerin dünya piyasalarına entegrasyonunu sağlaya- bilecek bir mekan haline gelecektir. Yanısıra, işgücünün yetiştirilmesinde çeşitli eğitimlere, konferans, seminer ve toplantıların yapılmasına olanak sağlayarak bölgedeki rekabet gücünün artırılmasına destek olacak, ayrıca sosyal gelişme ve sosyal entegrasyona da önayak olacaktır.

Ekonomik Faaliyetlerin sınıflandırmalarına göre kongre ve ticari fuar organizasyonu en özgün yerini ve geniş ifadesini Avrupa Birliği tarafından kullanılan NACE kodlaması altında bulmaktadır. N-İdari ve Destek Hizmet Faaliyetleri altında 82.3 faaliyet kodu altında yer almaktadır. Birleşmiş Milletler tarafın- dan ekonomik faaliyetlerin sınıflandırması olarak kullanılan ISIC sınıflandırmasına göre ise 92-Eğlence, Kültür, Sporla ilgili faaliyetlerin altında 92.49- “Diğer Eğlence Faaliyetleri”nin altında daha az kapsamlı

16. 16  DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı, Temmuz 2006, 277. Madde.
17. 17  DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı, Temmuz 2006, Bölüm 7.4. Bölgesel Gelişmenin Sağlanması, 650-670 arası

Maddeler.

45

şekilde tanımlanmıştır.

Bu farklı sınıflandırmalara rağmen ülkemizdeki plan ve strateji belgelerinde Fuar ve Kongre Organi- zasyonları öteden beri, turizmi destekleyen faaliyetler olarak görülmekte olup, turizm sektörü altında işlenir.

Bu kapsamda Dokuzuncu Planda turizm sektörünün, ülkedeki refah ve gelişmişlik dengesizliklerini azal- tıcı doğrultuda yönlendirilmesi, turizm potansiyeli olan ancak bugüne kadar yeterince ele alınmamış yö- relerde turizm geliştirilerek ekonomik ve sosyal kalkınma sağlanması hedeflenmiş, turizmin mevsimlik ve coğrafi dağılımını iyileştirmek ve dış pazarlarda değişen tüketici tercihleri de dikkate alınarak yeni potansiyel alanlar yaratmak amacıyla varış noktası yönetimine ağırlık verilerek golf, kış, dağ, termal, yat, kongre turizmi ve ekoturizm ile ilgili yönlendirme faaliyetleri sürdürülmesi öngörülmüştür. Bu an- lamda da fuar ve kongre turizminin önemi ortaya konularak, Zonguldak’ta yapılması planlanan merke- zin Kalkınma Planında yer verilen turizm hedefleriyle de uyumlu olduğu bir kez daha vurgulanabilir.

4.2.2. BAKKA Batı Karadeniz Bölgesi Bölge Planı 2010-2013

Batı Karadeniz Bölge Planı TR 81 Bölgesinin kalkınması ve rekabet üstünlüklerinin ortaya çıkarılması açısından yönlendirici stratejik bir doküman olarak Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından hazırlan- mıştır. Bu dokümanla bölgenin mevcut durumu tespit edilerek, hedefler ortaya konulmuş ve önümüzdeki dönemde yapılacak faaliyetlere yön vermesi öngörülen öncelik alanları belirlenmiştir.

Katılımcılık ilkesi gözetilerek hazırlanan Batı Karadeniz Bölge Planı’nda sürdürülebilir bir sosyal ve ekonomik kalkınma hedeflenmektedir. Bölgenin geleceği açısından, madencilik ve demir-çelik sektör- leri ile birlikte, potansiyel arz eden alternatif sektörlerin de geliştirilerek bölgenin en büyük sorunu olan istihdam ve göç sorununun çözülmesi önerilmiştir. Bölgede potansiyel barındıran ve gelişmekte olan diğer sektörlerle yeni istihdam alanları yaratılması öncelikler arasına alınmıştır.

2010–2013 Batı Karadeniz Bölge Planı’nda; “İçselleştirdiği Girişimcilikle Sektörel Çerçevesini Geniş- leterek Yeni İstihdam Alanları Yaratmış ve Yaşam Kalitesini Yükseltmiş Rekabetçi Bir Bölge Olmak” vizyonuna ulaşılabilmesi için 6 temel hedef belirlenmiştir:

• Potansiyel arz eden sektörlerin geliştirilerek bağımlı istihdam yapısının değiştirilmesi.
• Çevre standartlarının geliştirilmesi ve ulaşım altyapısı olanaklarının iyileştirilmesi.
• Lojistikte rekabet edebilir konuma gelinmesi.
• Turizmin çeşitlendirilerek geliştirilmesi.
• Kırsal kalkınmanın sağlanması.
• Yaşam kalitesinin ve kentlilik bilincinin arttırılarak adil bir sosyal kalkınmanın sağlanması.Bölgede yapılacak bir fuar alanı potansiyel arz eden sektörlerin gelişmesine doğrudan katkı sağlaya- caktır. İşletmelerin bölge dışarısına açılabilmesi fuarlarda yaratılan imkanlarla daha maliyetsiz ve kolay hale gelecektir. Yeni pazarlara açılabilmelerine, yeni teknolojilerle karşılaşabilmelerine, böylece kendi- lerini geliştirerek rekabetçi bir yapıya ulaşabilmelerine, gelişebilmelerine olanak sağlayacaktır.

  Bölgede bir fuar alanı ve kongre merkezinin işletmeye alınması “potansiyel arz eden sektörlerin gelişti- rilerek bağımlı istihdam yapısının değiştirilmesi” hedefine ilave olarak, “turizmin çeşitlendirilmesi” ve “yaşam kalitesinin, kentlilik bilincinin artırılması” hedeflerine de hizmet edecektir.

  Şöyle ki;

  1. Fuar merkezinde düzenlenen fuar ve diğer etkinlikler yöreye önemli ölçüde canlılık getireceklerdir. Fuar dönemi boyunca, fuarı ziyaret etmek için başka şehir ve ülkelerden gelen katılımcı ve ziyaret- çiler sayesinde kısa süreli de olsa ticari bir hareketlilik yaşanacak ve gelenlerin ekonomik olarak yöreye önemli katkıları olacaktır.

47

Yukarıdaki haritada Türkiye’deki limanların 2020 yılında ulaşacağı elleçleme kapasitesi verilmektedir.

Filyos projesi bölgenin gelişme stratejileri içinde önemli yere sahiptir. Limanın öngörülen yatırım tuta- rının 600 milyon Avro civarında gerçekleşmesi beklenmektedir.

Filyos limanı yatırımı yapılacak olan yatırım harcamaları yanında işletme döneminde de bölgeye eko- nomik katkı sağlayacaktır. Liman hizmetleri yatırımının bölgeye sağlayacağı en önemli doğrudan katkı istihdamdır. Limanın tam kapasite ile işletilmesi halinde limanda 12.000 kişinin istihdam edilmesi bek- lenmektedir. İstihdamın yanısıra, doğrudan katkı olarak sözü edilebilecekler; liman işletmesi tarafından satın alınacak tamir, bakım hizmetleri ve diğer ilgili ürünlerdir. Liman hizmetlerine bağlı oluşacak do- laylı katkılardan ilk akla gelenleri ise acente servisleri ve nakliye hizmetlerinde yaratılacak gelişmedir.

Filyos Vadisi Projesi’nin gerçekleştirilmesi durumunda, Bölge’deki sanayi yatırımlar ve hemen her sek- törde yapılan yatırımlar artacaktır. Dolayısıyla, bir fuar ve kongre merkezine daha fazla ihtiyaç duyu- lacaktır. Bundan öte, kurulacak fuar ve kongre merkezinin alanı ve kapasitesinin Filyos Projesinin ger- çekleştirileceği göz önünde tutularak hesaplanması ve o ölçüde kapsamlı tutulmasında fayda olacaktır. Limanın fizibilite etüdü halihazırda tamamlanmış olup, yatırım ve finansman modellerinin belirlenmesi amacıyla çalışmalar devam etmektedir.

4.2.5. Türkiye Turizm Stratejisi 2023

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın öncülüğünde sektörün önüne planlı bir yol haritası konularak yönlendi- rilmesini hedef alan bir çalışma olan “Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ve Eylem Planı 2013” Dokuzuncu Kalkınma Planında öngörülen “turizm sektörünün uzun vadeli ve sağlıklı gelişmesini sağlamak üzere Turizm Sektörü Ana Planı” hazırlanması ifadesinden hareketle geliştirilmiştir.

Türkiye Turizm Stratejisi, turizm sektöründe, kamu ve özel sektörün yönetişim ilkesi çerçevesinde işbir- liğini gündeme taşıyan ve stratejik planlama çalışmalarının yönetim ve uygulamasına yönelik açılımlar sağlamasını hedef alan bir çalışmadır.

Bu çalışmanın temel hedefi; sürdürülebilir turizm yaklaşımının benimsenerek istihdamın artırılmasında ve bölgesel gelişmede turizmin öncü bir sektör konumuna ulaştırılması ve Türkiye’nin 2023 yılına kadar uluslararası pazarda turist sayısı ve turizm geliri bakımından ilk beş ülke arasında önemli bir varış nok- tası ve uluslararası bir marka haline getirilmesinin sağlanmasıdır.

Strateji belgesinde turizm türlerinin çeşitlendirilmesi öngörülmekte olup, öncelikle geliştirilmesi planla- nan turizm türleri (sağlık ve termal turizm, kış turizmi, golf turizmi, deniz turizmi, eko-turizm ve yayla turizmi, kongre ve fuar turizmi) ayrı ayrı ele alınarak değerlendirilmektedir.

Turizm sektörünün güçlendirilmesine yönelik akslardan biri olan Kültürel Aksların düzenlenmesi kıs- mında kongre turizmine yönelik tesis ve aktivitelerin canlandırılması çalışmalarına başlanılması ve ilave fuar ve kongre merkezlerinin yapılması öngörülmüştür.

Turizmin Çeşitlendirilmesi Stratejisi kapsamında yer alan kongre ve fuar turizminin geliştirilmesi strate- jisi turizm sezonunun bütün bir yıla yayılmasının turizm ürününün çeşitlenmesine bağlı olması nedeniyle öncelikli olarak belirlenen turizm türlerinin desteklenmesi ve gelişmelerinin sağlanması öngörülmüştür. Bu strateji kapsamında “Kongre ve Fuar Turizmi” başlığı altında her ne kadar kongre turizmine altyapısı uygun iller İstanbul, Ankara, Antalya, İzmir, Konya, Bursa, Mersin’in öncelikle ele alınarak altyapısının geliştirilmesi öngörülüyorsa da, aşağıdaki hususlar eklenmiştir:

• Kongre turizmine yönelik planlama ve tahsis çalışmaları yapılarak, yatırımcılara yön gösterici, kongre, fuar vb. etkinlikleri teşvik edici politikalar geliştirilecektir.
• Kongre turizminde varış noktası yönetim şirketlerinin rolü yeniden düzenlenecektir.
• Kongremerkeziolarakplanlananbölgelerinnitelikliturizmtesislerineveuluslararasıhavaalanına sahip olması sağlanacaktır.

48

• HerildebirkongremerkezioluşturularakgerekulusalgereksedeuluslararasıkongrelerinTürkiye’de yapılması için tanıtma, planlama ve uygulama projeleri yapılacaktır.

• Fuar turizminin geliştirilmesi için fuar şehirleri ve merkezleri belirlenerek fuar organizasyonlarını geliştirilecektir.

4.3. Kurumsal Yapılar ve Yasal Mevzuat

Projenin gerçekleştirilmesi için önerilen yer seçimi iki seçenekli olarak belirlenmiş olup, seçeneklere uygun iş modelleri ileride, Bölüm 9’da verilmektedir.

Projenin her iki seçenekte de Kamu-Özel sektör işbirliği ile gerçekleştirileceği varsayılmaktadır. Bu doğ- rultuda projenin geliştirilmesi ve aşamalarının verilen yol haritasına uygun olarak yürütülmesi amacıyla il özel idareleri, ticaret odaları, işadamları kuruluşları, belediyeler ve diğer yerel paydaşların bir araya gelerek ortak olacakları bir tüzel kişilik oluşturmaları öngörülmektedir. Oluşturulacak tüzel kişiliğin “Ano- nim Şirket” (A.Ş.) olması halinde genel kabul görmüş kurumsal yönetim ilkelerine uygunluk esastır. A.Ş. kurulması yerine kar amacı olmayan vakıf ve benzeri örgütlenme yapıları da seçilebilir. Ancak finansman modellerinin gerektirmesi halinde A.Ş.’lerin ticari yatırım kredilerine ulaşmada daha avantajlı olacağı da açıktır.

Projenin yapımını ve/veya işletmesini üstlenecek özel yerli veya yabancı şirket, yapacağı yatırımında 14.07.2009 tarih ve 2009/15199 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar kapsamında devlet desteklerinden faydalanabilir. Fuar yatırımı söz konusu Karar kapsamında bölgesel desteklerden faydala- nan yatırımlar içerisinde sayılmadığından sadece aşağıda belirtilen genel destek unsurlarından faydalanır.

1. Gümrük Vergisi Muafiyeti

Teşvik belgesi kapsamındaki yatırım malları (inşaat malzemesi hariç) ithali yürürlükteki İthalat Rejimi Kararı gereğince ödenmesi gereken gümrük vergisinden muaftır.

2. Katma Değer Vergisi İstisnası

3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu gereğince, teşvik belgesi kapsamında uygun görülen makine ve teçhizatın18 ithali ve yerli teslimleri katma değer vergisinden istisna edilir.

Önümüzdeki dönemde Bölge ile ilgili desteklerin olumlu yönde değişmesi beklenmektedir.

Kurulacak A.Ş. veya vakıf Türk Ticaret Kanunu veya Vakıflar Kanunu hükümleri çerçevesinde faaliyet- lerini yürütecektir.

4.4. Proje Fikrinin Kaynağı ve Uygunluğu

Bölgesel kalkınma politikalarının belirlenmesi, stratejilerin saptanması ve uygulamaları için çeşitli sek- törel ve genel toplantılar yapılmıştır. Toplantılarda BAKKA koordinatör rol oynamaktadır.

Ticari faaliyetlerin desteklenmesi ve turizmin gelişmesi için bölgede fuar alanı planlanması bölge vali- lerinin katılımı ile toplantılarda gündeme gelmiş ve BAKKA’nın destekleri ile fizibilite etüdünün yapıl- ması işi İl Özel İdaresi tarafından üstlenilmiştir. Fizibilite etüdü sonuçlarına ve verilecek kararlara bağlı olarak proje 2013 yılından itibaren güdümlü proje olarak desteklenebilecektir.

4.5. Projenin Sektörel ve/veya Bölgesel Kalkınma Amaçlarına

Uygunluğu

Fizibilite Etüdünde ulusal düzeyde, Uzun Vadeli Strateji ve “9. Kalkınma Planı” ile “Türkiye Turizm Stratejisi 2023”nde yer alan kararlar, belirlenen stratejiler ve hedeflerden yola çıkılmıştır. Bölgesel dü- zeyde ise yatırım, Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanan “Batı Karadeniz Bölgesel

18 Üretim ve hizmetin verilmesiyle doğrudan ilişkisi olan makine ve teçhizat kastedilmektedir.

49

Planı”ndaki hedeflere uygun olarak planlanmıştır.

Fizibilite Etüdü hazırlanırken arazi seçiminde Batı Karadeniz Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı’na uygun davranılması gözetilmiştir. Ayrıca, Bölgenin en önemli Projesi olarak görülen Filyos Projesi ile uyumlu olacak ve bu projenin yaratacağı endüstriyel gelişmeye katkıda bulunacak bir proje olacağına inanılmaktadır.

Proje’nin Ulusal ve Bölgesel Plan ve Programlarla ilişkisi Bölüm 4.2.’de detaylı olarak tartışılmıştır. Bu ilişki ortaya konulurken ulusal ve bölgesel planlarda öngörülen kalkınma amaçlarına uygunluğuna de- ğinilmiştir. Burada bir kez de projenin Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından 2010-2013 yıllarında uygulanacak Batı Karadeniz Bölge Planı kapsamında öngörülmekte olan sektörel ve bölgesel düzeydeki politika ve hedeflere uygunluğunu göstermek yerinde olacaktır.

Planın alt hedefleri sistematik olarak incelendiğinde projenin doğrudan etki edeceği hedefler aşağıdaki gibidir.

4.6. Projenin Geçmiş, Yürüyen ve Planlanan Diğer Projelerle İlişkisi

Fuar ve kongre merkezi yatırımı bölgede yer alan KOBİ’lerin kapasiteleri ile ilgili olması nedeniyle, bölgenin sosyal ve ekonomik kalkınmasını destekleyecek bütün planlar ve yatırımlarla ilişkilidir.

Yukarıdaki bölümlerde bahsedildiği gibi bölgedeki en önemli proje Filyos Vadisi Projesidir. Filyos Pro- jesine önemli ölçeklerde başlanılması çabası gösterilmektedir. Kapsamlı fuar ve kongre merkezi yatı- rımının bu projeyle doğrudan bir ilişkilendirmesi olmasa bile dolaylı etkileşimi olacaktır. Bu hususa yukarıda değinilmiştir.

Kamu yatırım programlarında yer alan Bartın-Çaycuma-(Devrek Zonguldak) ayrımı, Devrek- Zongul- dak tünelleri, Zonguldak-Ereğli, Düzce- Akçakoca- Karadeniz Ereğlisi ve benzeri TCK’nın karayolu yatırımları bölgenin rekabet avantajlarını arttıracağı için projeye katkı sağlayacaktır. Irmak-Karabük- Zonguldak demiryolu sinyalizasyon elektrifikasyon projesi de demiryolu ulaşımını geliştirerek bölgede üretilen mamüllerin pazara ulaşımını kolaylaştıracaktır.

Yatırım programında yer alan organize sanayi bölgeleri altyapılarına dönük projeler bölgenin yatırım po- tansiyelini yükseltecek, üretime dönük yeni yatırımlar fuar organizasyonları için potansiyel katılımcılar olarak yatırımın geri dönüşüne katkıda bulunacaktır. Aynı şekilde, fizibilite etütleri BAKKA desteği ile yaptırılan ve 300.000 TEU/yıl kapasiteye ulaşması hedeflenen “Bartın Konteyner Limanı Projesi ile bölge- nin erişilebilirliği artacak ve yörede ihracat yapan işletmelerin denizyolu ile sevkiyatlarını destekleyecektir.

KOSGEB, İŞKUR ve benzeri kurumların ulusal ölçekte gerçekleştirdikleri girişimciliği geliştirme, istih- damın arttırılması ve işsizliğin azaltılması amaçlı projeler yörede faaliyette bulunan KOBİ’lerin rekabet güçlerini arttırmakta ve yeni girişimleri desteklemektedir. Bir sonraki bölümde detaylı olarak açıklanan fuar destekleri ve desteklere ilişkin ulusal projeler yatırımın talep analizini doğrudan etkilemektedir.

Planlanan fuar alanı, Bölgede yerleşik endüstrinin ve özellikle KOBİ’lerin rekabet gücünü artırmalarını

50

destekleyecek ve yukarıda bahsolunan altyapı projeleriyle entegre olarak kabul edilmesi gereken bir altyapı projesidir.

4.7. Proje Fikrinin Ortaya Çıkışı

Bölgenin gelişme potansiyenin ortaya çıkartılması uygulanacak tedbirler ve yöntemlerin belirlenmesi ile ilgili olarak valilikler ve paydaşlar düzeyinde çeşitli toplantılar yapılmıştır. Fuar ve kongre merkezi valiler düzeyinde yapılan toplantılarda gündeme gelmiş ve fizibilite etüdünün yaptırılması için BAKKA tarafından Zonguldak İli Özel İdaresi’ne gerekli kaynak sağlanmıştır.

4.8. Projeyle İlgili Geçmişte Yapılmış Etüt, Araştırma ve Diğer

Çalışmalar

Fuar alanı ve kongre merkezi projesi için daha önceleri çeşitli toplantılar yapılmıştır. Projenin uygulan- ması amacıyla öncelikle gerekli arazinin bulunması için çalışmalar yapılmış ve beş ayrı alternatif belir- lenmiştir. Bu alternatiflerden TTK’nın mülkiyetinde olan “Lavuar Alanı” ile ilgili imar planı çalışmaları yapılmış ve planlar onaylanmıştır. Yapılan paydaş analizlerinde onaylı planların küçük değişikliklere uygun revizelere açık olduğu belirlenmiştir.

Bazı plan çalışmaları girişiminde bulunulmuşsa da, bunlar hedefine ulaşmamış ve rapor haline getiril- memiştir.

53

5.1. Genel Bilgiler

Fuarlar ticaretle ilgili ürün ya da hizmetlerin, teknolojik gelişmelerin, bilgi ve yeniliklerin tanıtımı, pazar bulunabilmesi ve satın alınabilmesi, teknik işbirliği, geleceğe yönelik ticari ilişki kurulması ve geliştirilmesi için, belli süreler içerisinde, düzenli olarak ve genellikle belirli fuar alanlarında gerçek- leştirilen bir tanıtım etkinliğidir.

Fuar yapılması için inşa edilmiş uygun alanlarda alıcı ve satıcılar bir araya getirilmektedir.

5.1.1. Fuarcılık Sektörü

Fuar sözcüğünü incelediğimizde bu sözcüğün Latince kökeninin festival-şölen anlamına geldiğini gör- mekteyiz. Fuar kelimesinin almanca karşılığı kitle anlamını taşımaktadır. Her iki sözcüğü beraber yo- rumladığımızda fuarların kitlelerin bir araya gelişini sağlamak amacıyla yapılan organizasyonlar olduğu ortaya çıkmaktadır.

“Fuar nedir?” sorusuna bugüne kadar farklı cevaplar verilmiştir. Çeşitli belgelerde “fuar” sözcüğünün çeşitli tanımları yapılmıştır.

Bir tanıma göre fuarlar, ekonomik, politik ve sosyal faaliyetlerin birleştirilip bir araya getirilmesini he- defleyen organizasyonlardır.1

Diğer bir tanıma göre fuarlar, firmaların ürün ve hizmetlerini ziyaretçilere sundukları, alıcı ile satıcıların karşılaşma fırsatı buldukları ve karşılıklı temas kurdukları etkinliklerdir. Fuarlar, iletişim karmasının içinde yer alan ve bunları izlemeye gelenlerle yüz yüze ilişkilerin kurulduğu en önemli iletişim araçla- rındandır.2

Bu tanımlarda ve daha birçok tanımda şu aşağıdaki ortak unsurlar ortaya çıkmaktadır:
1. Belli iş anlaşmaları, teknoloji transferi yada doğrudan alım-satım gerçekleştirilmesi, 2. Yukarıdaki amaca yönelik olarak tarafların aynı fiziki ortamda bir araya gelmesi,
3. Bu işin periyodik olarak tekrarlanması,
4. Bir defada birden fazla ekonomik ve sosyal faaliyetin yapılması.

Fuarları bulundukları yörelerde sadece ticari hayatı canlandıran araçlar olarak görmemek gerekir. Onlar hem ekonominin hem de kültürel gelişmenin bir aracıdır. Düzenlenen fuarlar, ülkelerin ekonomik ve teknolojik düzeyini yansıtırlar. Eski zamanlardan beri gelişmiş toplumların düzenlediği fuarlar önceleri bir Pazar yeri görünümündeyken, ticaretin ve teknolojinin gelişmesiyle birlikte bugün ticaretin artırılma- sı, teknolojinin yaygınlaştırılması, sağlıklı iletişim kanallarının kurulması, kültürler arası işbirliği gibi birkaç fonksiyonu birlikte taşımaktadır.

5.1.2. Tarihsel ve Türkiye’de Gelişimi

Ülkemizde fuarcılık sektörü ile ilgili çabaların sonuçlarını istatistiki açıdan ölçen sistemler henüz oluş- turulamadığı için fuarcılığın ülke ekonomisine ne kadar katma değer sağladığını bilmemiz şu an için ne yazık ki mümkün olmamaktadır.

Ülkemizde panayır olarak da bilinen yöresel pazarların oluşumu ise oldukça eskiye dayanır. Panayırın sözlük anlamı “belli zamanlarda kurulan, sergi niteliğini de taşıyan büyük pazar” olarak tanımlanmıştır.

1923 yılına kadar ülkemizde panayırlar aracılığıyla işletmeler tanıtım faaliyetlerini sürdürmekteydiler. Bu panayırlar çoğunlukla belli bir takvim ve düzen içerisinde gerçekleşmemekteydi. Bu panayırların yeterince fonksiyonel olduğunu söylemek mümkün değildir. Fuarlar konusundaki bu sistemsiz uygula- malar, İzmir İktisat Kongresi’ne kadar sürmüştür.

1. 1  Ahmet Bülend Göksel, Çisil Sohodol, Stratejik Fuar Yönetimi, s.17, Mediacat, İstanbul, 2005.
2. 2  Ayla Okay, Kurum Kimligi, s.202, Mediacat, İstanbul, 2000.

54

İzmir İktisat Kongresini takiben benzeri faaliyetler ülkenin diğer illerinde de yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu fuarlarda uzmanlıkla ilgili konulardan ziyade eğlencenin de içinde yer aldığı ekonomik ve ticari fa- aliyetlerin desteklenmesi amaçlanmıştır. Ülkemizde fuarcılık sektörü, ilk defa 20 Agustos 1936 yılında açılan İzmir Enternasyonel Fuarı ile uluslararası kimliğe bürünmüştür. Bu fuara ilk yıl ve devam eden yıllarda yerli kuruluşlarla birlikte yabancı kuruluşlar da katılmıştır. İzmir Enternasyonel Fuarı 1946 yı- lında Uluslararası Fuarlar Birliği (UFI)’ne üye olmuştur. 3, 4

1960’lı yıllardan sonra fuara katılım sayılarında önemli artışlar gözlenmeye başlanmıştır. Bu artış sa- dece fuar sayılarında değil aynı zamanda ziyaretçi sayılarında da görülmüştür. Bunu takip eden yıllarda sırasıyla Samsun, Bursa, Balıkesir, Kayseri, Trabzon, Erzurum, Tatvan, Konya, Kocaeli ve Gaziantep’te ulusal fuarlar düzenlenmiştir.1980’li yıllardan itibaren ise fuarcılık daha yaygınlaşarak ulusal ve ulusla- rarsı ticareti destekleyen önemli unsurlardan biri olmuştur.

1990’lardan itibaren fuar ve fuar düzenleyici şirketlerin sayısındaki büyük artış fuarcılık sektörünün gelişmesine önemli bir ivme kazandırmıştır. Bu güne gelene kadar fuarcılık alanında bir çok gelişme olmuştur. Günümüz endüstrilerinin, üretim sistemlerinin, iletişim teknolojilerinin ve pazarlama strate- jilerinin değişimi doğrultusunda, düzenlenen fuarların yapısı da ihtisas fuarlarına doğru bir eğilim gös- termiştir. İhtisas fuarları belli bir sektörde yoğunlaşmış fuarlar olup, bu sektördeki paydaşları bir araya getirme özelliği taşırlar. Dünyadaki eğilime paralel olarak, Türkiye’de de ihtisas fuarları ağırlıklı düzen- lenen fuarlar haline gelmiştir. Eskiden olan genel fuar anlayışı giderek zayıflamış ve ortadan kalkmıştır.

5.1.3. Fuar Türleri

Değişen tanıtım ve pazarlama stratejilerinin sonucu olarak, firmaların ihtiyaçlarına daha fazla destek ol- mak amacıyla, fuarcılar ve fuar şirketlerinin daha fazla hizmet yaratma anlayışıyla, eski panayır anlayışı zaman içerisinde kendisini çok farklı türde fuar organizasyonlarına bırakmıştır. Fuarlar birçok değişkene göre sınıflandırılabilirler. İlk akla geleni endüstri kollarına göre sınıflandırılmalarıdır. Farklı endüstri kollarını içerisinde barındıran fuar türüne Genel (Yatay) Fuarlar denilmektedir. Bir ya da birkaç endüstri kolunda düzenlenmiş fuar türlerine İhtisas (Dikey) Fuarlar denilmektedir.

Genel (Yatay) Fuarlar

Genel fuarlarda her türlü sanayi malı, tüketim, tarım ya da farklı hizmet sektörleri sergilenebilmektedir. Bu tür fuarların gelişimi iş kolları arasında herhangi bir ayrım yapılmaksızın sanayileşmenin genel bir kavram olarak tanımlandığı döneme rastlamaktadır.

Genel fuarlar, endüstri, tarım ve tüketim mallarının birlikte ve yan ürünleriyle sunulduğu fuarlar olarak tarif edilmektedir. Bu fuarlarda hammadde, yarı-mamul, mamul ve hizmetlere ilişkin pek çok çeşidi aynı anda ziyaretçilerin görüşüne ve beğenisine sunulmaktadır.

Türkiye’de ulusal ya da uluslararası fuarların düzenlenmesine izin verilmesi yetkisi Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’ne (TOBB) verilmiştir. TOBB’un bu konuda yayınlamış olduğu mevzuat5 genel fuarları; “belirli bir sektörü veya ürün grubunu esas almadan, çeşitli mal ve hizmetlerin birlikte sergilendiği ve bunların ticari tanıtımının yapıldığı, içinde sosyal ve kültürel etkinliklerin de bulunabileceği, en az elli katılımcının yer aldığı, süresi on beş günü geçmeyen etkinlikler” şeklinde tanımlanmıştır.

Katılımcıların değişik faaliyet kollarından olmasından dolayı genel fuarlara çok çeşitli ziyaretçi gelir. Ziyaretçi sayısı fazla olmasına karşılık verimlilik bu oranda yüksek olmaz.

3. 3  MEGEP, Halkla İlişkiler ve Organizasyon Hizmetleri Alanı, Fuarcılık, Ankara, 2008.
4. 4  UFİ fuar organizatörlerinin ve fuar sahiplerinin uluslararası federasyonudur. Amacı dünyadaki fuar endüstrisini

desteklemek ve üyelerine organizasyon konularında hizmet vermektir. Bugün itibariyle çeşitli ülkelerden toplam 586 üyesi bulunmaktadır. Türkiye’den 24 fuar şirketi bu organizasyona üyedir. (www.ufi.org)

5 TOBB Yönetim Kurulunun 27.02.2007 tarihli ve 242 sayılı Kararına istinaden, 30.03.2007 tarihinde yürürlüğe giren Yurt İçinde Fuar Düzenlenmesine Dair Usul ve Esaslar.

55

İhtisas (Dikey) Fuarları

İhtisas fuarları genel kapsamlı fuarların aksine geniş bir tema ve uygulama alanına sahip değildir. Çoğu zaman tek ama bazen birkaç sektörel alanın bir araya getirilmesiyle oluşturulur. İhtisas fuarları, genel- likle geniş katılımlardan ziyade o sektörle ilgili hedef gruplar tarafından ziyaret edilen, yalnızca belli konuda üretilen ürün ve hizmetlerin sergilenmesine izin verilen fuar organizasyonlarıdır.

TOBB mevzuatında ihtisas fuarları “belirli bir ürün veya hizmet grubu ya da sektörle doğrudan ilgili ve sektöre yönelik mal ve hizmet üreten katılımcıların, teknolojik ve uygulamalı bilgi alışverişinin arttırıl- ması ve ticari işbirliğine yönelik bilgi değişimi ortamının yaratılması ile ihtiyaç duyulan ürün siparişle- rinin verilmesini amaçlayan, en az yirmi katılımcının yer aldığı, süresi on günü geçmeyen etkinlikler” şeklinde tanımlanmıştır.

İhtisas fuarları halka açık düzenlenebilir. Bu halde de gelen ziyaretçi sayısı fuarın verimliliğinin bir gös- tergesi olarak kabul edilmemelidir.

İhtisas fuarları, sektörde rekabeti izlemek, rakipleri tanımak, yeni ve mevcut teknolojileri takip etmek için uygun bir ortam yaratmaktadır. İhtisas fuarları büyük ya da küçük olabilirler. İleri derecede uzmanlaşmış ve belirli bir sektöre hitap eden büyük ihtisas fuarları yalnızca düzenlendigi konuda üretilen malların sergi- lenmesine izin verilen, halktan ziyade sınırlı sayıda işadamını biraraya getiren dar kapsamlı fuarlardır. Bu tür fuarlar büyük ölçekli iş bağlantılarını yapma, acente ve distribütör bulma açısından önemli olarak gö- rülmektedir. Küçük ihtisas fuarları ise daha çok perakendecilere yönelik, daha az sayıda firmanın katıldığı aynı zamanda yöre halkının da ziyaretçi olarak katıldığı küçük ölçekli fuarlardır. Anadolu şehirlerinde daha çok tercih edilen fuar türüdür. Örneğin, tarım ve tarım alet ve makinaları fuarları da bu sınıfa girmektedir.

Tüketici Fuarları

Bu fuarlar daha ziyade tüketicinin ilgisini çekmeye yönelik olan ve tüketim mallarının sergilendiği fu- arlardır. Ziyaretçilerinin çoğunluğunu fuarın düzenlendiği bölge ve komşu merkezlerden gelen halkın oluşturduğu fuarlardır. Bu tür fuarlar toplumun her kesimine açıktır. Bu nedenle belirli bir bölge ya da ülke genelinde pazarlama ağı bulunan ürünler ve şirketler için satış geliştirme açısından oldukça yararlı olmaktadır. Ancak tüketici fuarları, tüketim faaliyetlerine yönelik olduğundan pazarlama ağını kurama- mış firmalara bir yarar sağlayamazlar.

Entegre Fuarlar

Entegre fuarlar, belirlenen bir ürünle ilgili diğer tüm ürün, mamul, yarı mamul, ekipman ve hammadde gibi temel ve yan dalları kapsayacak şekilde bir araya getirilerek düzenlenen fuarlardır.

Solo Fuarlar

Bir ülkenin başka bir ülkede tek başına organize ettiği fuarlardır. Oldukça odaklaşmış olduğundan başarı şansı iyi tanıtıldığında yüksek fuarlardır.

Fuarlar coğrafi olarak da bölgesel fuarlar, ulusal ve uluslararası fuarlar gibi sınıflara ayrılırlar. Bunların tanımı zaten başlıklarından anlaşılmaktadır.

Bu tanımlar haricinde bir fuar türü daha bulunmaktadır ki, tanımlanmadan geçilmemesi gerekir. Bunlar EXPO fuarlardır.

EXPO Fuarlar

EXPO sözcüğü expozisyon kelimesinin kısaltılmış halidir. Uluslararası sergi anlamına gelmektedir. 3-5 yıl gibi uzun aralıklarla düzenlenip, 6 ay boyunca devam ederler. Ürün ve hizmetlerin yanısıra düzenlen- dikleri ülkenin tanıtıldığı, teknolojik gelişmelerin sergilendiği ve gelecek vizyonların yansıtıldığı büyük çaplı organizasyonlardır. EXPO organizasyonlarının üst kurumu 1928 yılında kurulan ve Fransa’nın Paris kentinde bulunan “Bureau International Des Expositions”dur.6 EXPO düzenlemek isteyen ülkeler

6 www.bie-paris.org

56

bu kuruma üye olmak ve izin almak zorundadırlar. Çeşitli ülkelerden 160 üyesi bulunmaktadır. Türkiye bu organizasyona üyedir.

5.1.4. Fuarların Önemi

Rekabetin artması ve rekabet koşullarının değişmesi ile yeni pazarların oluşumu, katılan şirketlerin fu- arlardan etkili sonuçlar elde etmesi ve buna benzer bir çok gelişim fuarcılık konusuna verilen önemin artmasına neden olmuştur. Son zamanlarda değişen şartlar altında sadece üretim kalitesinin artırılması ve bu ürünlerin fazla bir çaba göstermeden piyasaya sunulması ile elde edilecek satış rakamları firmaları tatmin etmemektedir. Yoğun bir tanıtım ve pazarlama çabası artan rekabetçi ortamda gerekli hale gel- mektedir. Bu durum, etkin bir pazarlama aracı olarak firmaları fuarlara katılıma yönlendirmektedir. Fu- arlar bu kapsamda bir pazar niteliği taşımakta ve katılımcı firmalara piyasada oluşan talep doğrultusunda kısa sürede ve etkin bir biçimde rekabet koşullarını yakalama imkanı vermektedir. Katılan firmaların hem satış hem de tanıtım açısından önemli kazanımlar elde etmelerini sağlamaktadır.

Katılımcı Firmalar Açısından Önemi

Gelişen çağımızda daha önceleri üretim gücünden kaynaklanan üstünlük, yerini rekabet koşullarının gün geçtikçe artmasıyla birlikte pazarlama ve tanıtım faaliyetlerine bırakmıştır. Küreselleşme ve bilişim ça- ğındaki gelişmeler, üretim tekniklerinin çok hızlı bir şekilde yaygınlaşmasını doğurmaktadır. Bu yaygın- laşma sonucunda düşük maliyetli üretimin kısa zamanda oluşturulabilmesi nedeniyle firmalar arasındaki fark yok olmakta, bu da rekabet gücünü düşürmektedir.

Günümüzde yaşanan bu değişmeler sonucunda artık tüketicilerin firmalar ve ürünleri hakkındaki düşün- celeri firma açısından büyük önem taşımaktadır. Tüketicilerin bu düşünceleri, firmaların piyasadaki var- lıklarını koruması ve gelişmesini sağlamaktadır. Bu açıdan bakıldığında fuarlar, tanıtım odaklı olmakta, katılımcıların etkili satış grafiğinin bire bir pazarlama ilişkileri ile artmasına aracılık etmektedir. Firma- ların büyüklüğü ne olursa olsun, ticari fuarlara katılmak onlara, bundan sonraki çalışmalarında rehberlik edecek bilgileri toplamak, satış yapmak ya da yeni ilişkiler kurmak adına pek çok fırsat sunmaktadır.

Düzenlendiği Alanda Yarattığı Sosyo-Kültürel Ortam Bakımından Önemi

Fuar organizasyonları sadece düzenleyen ya da katılımcı firmalar açısından değil yapıldıkları şehir, böl- ge hatta ülkeler için cezbedici fırsatlar yaratmaktadır. Fuar organizasyonlarının, yöre halkının sosyal ve kültürel gelişimlerine önemli katkılarda bulunduğu gözlenmiştir.

Fuar organizasyonları düzenlendikleri alanlara ciddi anlamda bir hareketlilik getirmektedir. Fuar süre- since farklı yöre, ülke ve kültürden insanları bir araya getirmesi, bunlar arasında iletişim kurulmasına ve kültürel paylaşımlar gerçekleştirilmesine yardımcı olması bakımından önem kazanmaktadır. Bunun yanısıra, fuarlar sayesinde bölgede bir ticari hareketlenme olmakta ve sonucunda ekonomik katma değer oluşmaktadır. Fuar süresince bölgede bulunan katılımcı ve ziyaretçilerin konaklama ve yeme içme ih- tiyaçlarını oradan karşılama zorunluluğu bölgede ekonomik bir girdinin sağlanmasına ve orada faaliyet gösteren birçok işletmenin gelirinin artmasına yardımcı olmaktadır. Bütün bunlara ek olarak bölge hal- kının fuar aktvitelerinden yararlanması ve sosyalleşme fırsatlarının olması da fuarların bölgeye kattığı kültürel bir fayda olarak görülebilir.

Fuarcılık Sektörü Ekonomik Etkileri

Fuarcılık sektörü küresel turizm endüstrisinin en hızlı büyüyen kollarından biridir. Fuarlar sayesinde, doğrudan ticaret ve yeni iş bağlantılarının sağlanmasının yanısıra eğitim, eğlence ve devlete ek gelirler yaratılması mümkün olmaktadır.

Fuarlardan doğrudan sağlanan gelir kaynakları arasında; kayıt ücretleri, salon ve stand kiralama, istih- dam harcamaları, nakliye maliyetleri ile bunun yanı sıra otel ve konaklama harcamaları, yerel turistik eğlence ve restoranların gelirleri yer almaktadır.

Bir fuar organizatörü için fuar yapmak sadece fuarı organize etmek, konseptini oluşturmak, reklamını yapmak değil aynı zamanda fuarı satmaktır. Organizatörler fuar alanını bulmak, kurmak, yürütmek ve

57

daha sonrasında da takip etmek zorundadırlar. Fuar organizasyonun arka planında birçok alt yüklenici çalışması gerekir; dekorasyon, perde kurulumu, stand kurulumu, halı kiralama, tabela ve grafik dizaynı, yer hizmetlerinin koordinasyonu, temizlik hizmetleri ve bütün bunların yanında nakliye ve taşımacılık hizmetleri bulunmaktadır. Fuarlarda yukarıda sayılanlara ilave olarak birçok özel içerikli alt yükleni- cilerin görev alması gerekmektedir; çiçekçiler, fotoğrafçılar, gezici yiyecek- içecek satıcıları, ulaşım, telefon/internet/faks, kabin personelleri, güvenlik, elektrik, sıhhi tesisat/hava/su, tasarımcılar ve bakım elemanları, halka ilişkiler ve reklam hizmetleri bunlar arasında sayılabilir. Bu sayılan işlerin tümü doğ- rudan yerel kaynaklardan elde edilecekleri için yerel ticarete büyük katkı oluşturur.

Fuarlar bölgede bulunan turizm sektörü için sektör oyuncularına çalışmalarını tanıtmak ve müşteri ka- zanmaları için bir fırsat tanır. Fuarlar sayesinde, katılımcılar ile bölge haklı arasında doğrudan bir ileti- şim kurulur ve bölgede bulunan ticari perakendeciler için kendilerini tanıtma fırsatı olarak değerlendi- rilebilir.

Fuar, katılımcılar için markalarını, ürünlerini, hizmetlerini tanıtmak, yeni ürünlerinin promosyonunu yapmak, satışlarını arttırmak yanında paydaşları, çalışanları ve müşterileri ile ilişkilerini geliştirmek için de büyük bir fırsat sunmaktadır. Bunların yanında yeni yatırım fırsatları için de imkan tanımaktadır.

Fuarların dolaylı olarak sağladığı bir başka yarar ise yerel marka bilinirliliğini arttırmak, bölgeye ziya- retçi sayısını arttırmak, uluslararası sermayenin bölgedeki yatırımını arttırmak, kenti tanıtmaktır.

Sonuç olarak, fuarlar yapıldığı şehrin genel piyasadaki yerini güçlendirmesi, çoklu ekonomik katkılar sağlaması ve yerel halka yeni iş imkanları sunması yanında bireylere bu hizmetlerle tanışma, problem çözme, eğitim ve iletişim ağları kurma imkanını sunmaktadır. Fuarlar, katılımcılara en son gelişmiş tek- nolojiyi öğrenme, rakiplerini tanıma ve değişik iş kolları hakkında bilgi edinme fırsatı da sunmaktadır.

Fuarlardan azami faydanın sağlanması ve maliyetlerin düşürülmesi açısından, fuarın konusunu ve yapı- lacağı zamanın çok iyi seçilmesi ve hedef katılımcılar tarafından açık ve anlaşılır bir mesajının olması önemlidir.

5.2. Türkiye’de Fuarcılık Sektörü 5.2.1. Hukuki Yapısı

Fuarların düzenlenmesiyle ilgili başlıca iki mevzuat vardır. Fuar düzenleme şirketlerine yurtiçinde fuar düzenlenmesi yetkisi 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu’na istinaden TOBB’a verilmiştir. Bu Kanuna istinaden TOBB tarafından yayımlanan Yurt İçinde Fuar Dü- zenlemesine Dair Yönetmelik ile Türkiye’de fuar düzenleme koşulları belirlenmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı, ülkemiz fuarcılık sektörünün ülke ve sektör genel menfaatlerine uygun biçimde geliştirilmesi, sektörün küresel standartlara ulaştırılması ve bu kapsamda fuar etkinliklerinin uygun alanlarda bir prog- ram dahilinde yetkin şirketler tarafından düzenlenmesini sağlamaktır.7

Yurtdışında uluslarası fuarların düzenlenmesi ile ilgili yetki ise T.C. Ekonomi Bakanlığı’nındır.8 Bakan- lık aynı zamanda uluslararası nitelikteki yurt içi ihtisas fuarlarını da desteklemektedir. Bununla ilgili mevzuatı şu şekilde sıralayabiliriz.

• Yurt Dışında Fuar Düzenlenmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Tebliğ (2010/5)

• YurtDışındaFuarDüzenlenmesineveDeğerlendirilmesineİlişkin2010/5SayılıTebliğ’inUygula- ma Usul ve Esasları

•

Yurt Dışında Gerçekleştirilen Fuar Katılımlarının Desteklenmesine İlişkin Tebliğ (2009/5)

7 TOBB Yönetim Kurulunun 11.10.2005 tarih ve 158 sayılı Kararıyla 11.10.2005 tarihinde yürürlüğe giren Yurt İçin- de Fuar Düzenlenmesine Dair Usul ve Esaslar.

8 Daha önceleri Başbakanlığa bağlı Dış Ticaret Müsteşarlığı iken Haziran 2011 tarihinde Ekonomi Bakanlığı olmuş- tur.

58

• Yurt Dışında Gerçekleştirilen Fuar Katılımlarının Desteklenmesine İlişkin 2009/5 Sayılı Tebliğ’in Uygulama Usul ve Esasları
• Uluslararası Nitelikteki Yurt İçi İhtisas Fuarlarının Desteklenmesine İlişkin Tebliğ (95/7)
• Uluslararası Nitelikteki Yurt İçi İhtisas Fuarlarının Desteklenmesine İlişkin 95/7 Sayılı Tebliğ’in Uygulama Usul ve Esasları5.2.2. Fuar Destekleri
  5.2.2.1. Yurtiçi Fuar Destekleri

  Yurtiçi Fuar Desteği, KOSGEB tarafından KOBİ’lere sunulan fuar katılım desteğidir. Bu desteğin amacı KOBİ’lerin yurt içi ve yurt dışı pazar paylarını artırmak için tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin destek- lenerek geliştirilmesidir. İşletmelerin, TOBB tarafından internet sitesinde ve Türkiye Ticaret Sicili Gaze- tesinde yayımlanan Yıllık Yurt İçi Fuar Takvimi Tebliğinde yer alanlar içerisinden KOSGEB tarafından belirlenen yurt içi ihtisas ve yurt içi uluslararası ihtisas fuarlarına ve İzmir Enternasyonal Fuarı’na katı- lımlarına destek verilir.

  Bu destek ile 1’inci ve 2’inci bölgelerde faaliyet gösteren KOBİ’ler harcamalarının %50’si, 3’üncü ve 4’üncü bölgelerde faaliyet gösteren KOBİ’ler ise %60’ı oranında destek alabilmektedirler.

  KOSGEB Yurtiçi Fuar Desteği, katılımın olacağı fuarlarda; yer kirası, stand dekorasyonu, fuar katılımcı kataloğu, fuar alanının düzenlenmesiyle ilgili hostes, genel güvenlik ve genel temizlik ile gerekli olabi- lecek diğer tüm hizmet giderlerini kapsamaktadır.

  5.2.2.2. Yurtiçi Uluslararası İhtisas Fuar Destekleri

  Yurtiçi Uluslararası İhtisas Fuar Destekleri uluslararası nitelikteki yurtiçi ihtisas fuarlarının dış tanıtı- mının sağlanması ve uluslararası düzeyde katılımın artırılması amacına yönelik bir destektir. Ekonomi Bakanlığı’nca belirlenecek kriterlere uygun yerli organizatörlerin fuar öncesinde ve fuar süresince ger- çekleştirecekleri tanıtım ve promosyon faaliyetlerine ilişkin giderlerin belli bir oranı karşılanmaktadır.

  Destek üst limiti Yurtiçi Uluslararası İhtisas Fuarlarında 120 TL/m2, İhtisas Fuarları ve İzmir Enter- nasyonel Fuarı’nda 80 TL/m2 olarak belirlenmiştir. Desteklenen fuar alanı her katılımcı işletme için 50 m2’dir. Desteğin üst limiti 30.000 (otuz bin) TL olup 1’inci ve 2’inci bölgelerde %50; 3’üncü ve 4’üncü bölgelerde ise %60 oranında destek sağlanmaktadır.

  Uluslararası Nitelikteki Yurt İçi İhtisas Fuarlarının Desteklenmesine İlişkin olarak Ekonomi Bakanlığı’nın doğrudan ya da İhracatçı Birlikleri kanalıyla yürütmekte olduğu destek faaliyetleri bulunmaktadır.

Bu destekten fuar organize eden firmalar yararlanabilir. Desteklenecek fuarlar aşağıdaki gibidir:

• Tekstil-konfeksiyon-halı
• Deri (ayakkabı dahil)
• Taşıt araçları ve yan sanayi
• Gıda ve gıda teknolojisi
• Elektrik/elektronik sanayi
• Madeni eşya sanayi
• Toprak sanayi
• İnşaat malzemeleri
• Mobilya sanayi

59

Desteklenecek harcamalar aşağıdaki gibidir:

• Fuar öncesi yapılan yurtdışı tanıtım faaliyetleri destek oranı (%50) azami destek (25.000 ABD Doları)
• Fuaradavetliönemliyabancıalıcıların(2kişi/ülke)ulaşımgiderlerdestekoranı(%50)azamides- tek (15.000 ABD Doları)
• Fuarsüresincedüzenlenecekseminer,konferans,panelveödüllüyarışmalarailişkingiderlerdestek oranı(%50) azami destek (5.000 ABD Doları)5.2.3. Türkiye’de Yapılan Fuarlar ve İllere Göre Dağılımı

  Türkiye’de son 4 yıl içerisinde düzenlenen ve 2012 için planlan fuar sayıları Tablo 5.1.’de gösterilmiştir.

  Tablo 5.1. Yıllara Göre Fuar Sayıları

  * 2012 yılı için sadece onaylanan fuar sayıları verilmiştir. Kaynak: TOBB Fuar İstatistikleri 2008-2012

  Tablo 5.2.’de ise 2009 ve 2010 yılları arasında daha geniş bir değerlendirmeye yer verilmiştir.

  Tablo 5.2. 2009-2010 Fuar İstatistikleri

  Kaynak: TOBB Fuar İstatistikleri 2008-2012

  2009 ile 2010 yıllarındaki değerler karşılaştırıldığında düzenlenen fuar sayısının hemen hemen aynı olduğu varsayılırsa fuar katılımcı sayısında %7’lik bir artış, toplam ziyaretçi sayısında ise %21’lik bir artış olmuştur. Tahsis edilen stand alanında ise %19’luk bir artış gözlenmektedir. Bu çerçevede yıllar içerisinde fuarlar sayısında çok büyük bir artış olmaksızın fuarlara olan ilgide bir artış gözlendiği sonu- cuna varılabilir.

  Fuar düzenleyen şirketler incelendiğinde Türkiye’de TOBB’a kayıtlı toplam 157 fuar şirketi bulunmak- tadır. Bunların illere göre dağılımı; İstanbul 97, Ankara 21, İzmir ve Antalya 8, Konya ve Adana 3 şek- lindedir. Diğer illerimizde ise toplam 17 fuar düzenleme şirketi faaliyet göstermektedir.

  a) İllere göre dağılım

  Fuarların illere dağılımı aşağıdaki Tablo 5.3’te gösterilmiştir. Listede yer almayan illerin toplam rakamı “Diğer” satırında toplam olarak yer almaktadır.

  Ülkemizde düzenlenen fuarların %50’ye yakını İstanbul’da düzenlenmektedir. Bu oran 2008 yılında %46 iken zaman içerisinde yükselmiştir. Dolayısıyla, 2008 yılından bu yana fuar düzenlenme sayısı ola- rak İstanbul lehine bir artış olduğunu söylenebilir. İstanbul’dan sonra fuar sayısının yüksek olduğu illeri- miz İzmir, Bursa, Ankara veAntalya’dır. Bu illerin her birinde yıllık düzenlenen fuar sayıları İstanbul’da düzenlenenlerin neredeyse 10 katı daha azdır.

  2011 yılında fuar başına katılımcı sayısının en yüksek olduğu il İzmir olmuştur. Burada 2011 yılında düzen- lenen fuarlara katılım ortalaması 222’dir. Bunu 184 katılımcı ile Balıkesir, 164 ile İstanbul, 148 ile Mersin izlemiştir. 2011 yılında tüm yurtta düzenlenen fuarlara katılımcı sayısı fuar başına ortalama 89 olmuştur. Yabancıların fuara katılımı oldukça düşüktür. 2011 yılında düzenlenen fuarlara 104 yabancı katılmıştır.

60

Bunların hemen hemen tamamı İstanbul, İzmir ve Ankara’daki fuarlara katılmıştır. İzmir’de bulunan İzmir Enternasyonel fuarının İzmir’e yabancı katılımcı oranını artıran bir unsur olduğunu söylemek mümkündür. Ankara’da kurulan savunma sanayi endeksli fuarların yabancı katılımcı cezbetme açısından etkili olduğu söylenebilir. Bunun haricinde Antep, Antalya, Trabzon, Tekirdağ, Adana gibi sahil kentleri ya da yurtdışı piyasalara yakın kentlere 3 ila 9 arasında değişen az sayıda yabancı katılımcı olmuştur. Bunun tek istisnası Çorum’dur. Çorum’da 2011 yılında düzenlenen fuarlara 2 yabancı katılımcı gelmiştir.

Fuarlara katılımının 2008-2011 ortalama değerleri incelendiğinde, her yıl fuar başına katılımcı sayısının 79 ila 89 arasında değiştiği gözlenmektedir. 2008 yılındaki ortalama katılımcı sayısı 79 iken 2011 yılına kadar artış göstermiş ve son yılda ortalama katılımcı sayısı 89’a yükselmiştir. Bu değer artışı da fuarlara olan ilginin düzenli bir şekilde yükseldiğinin göstergesidir.

Tablo 5.3. Türkiye’de gerçekleşen fuarların illere göre dağılımı

* 2012 yılı için onaylanan fuar sayıları Kaynak: TOBB Fuar İstatistikleri 2008-2012

b) Sektörlere göre dağılım

Türkiye’de 2008, 2009, 2010 ve 2011 yıllarında sırasıyla 431, 367, 369 ve 425 fuar düzenlenmiştir. 2012 yılında ise 428 fuar düzenlenmesi planlanmıştır. Aynı yıllarda fuarlara katılımcı sayısı sırayla 56.758, 49.739, 53.517 ve 56.855 olmuştur. Kurulan fuarların %95’i ihtisas fuarlarıdır.

Katılımcı sayısı açısından Türkiye’de gerçekleşen fuarların ilk 10 sektöre göre dağılımı Tablo 5.4’te gösterilmiştir. Görüldüğü üzere ülkemizde en çok ısıtma, soğutma, havalandırma, doğalgaz ve sistemleri sektöründe fuarlar düzenlenmektedir. Fuar şirketleri yurt içinde düzenledikleri ihtisas fuarlarına daha fazla katılımcı ve ziyaretçi cezbedebilmek amacıyla bazen farklı faaliyet konularını bir araya getirme eğilimine girmektedirler. Bazen istatistiki olarak sınıflandırmalar birbirinin içerisine girmektedir. İnşaat malzemeleri, banyo, seramik, mutfak, nalburiye ve hırdavat konuları; ısıtma, soğutma, havalandırma, doğalgaz ve sistemleri ile birlikte ele alınmıştır. Bu sektörde yılda yaklaşık 40-45 civarında fuar düzen- lenmekte, 4.700 civarında katılımcı iştirak etmekte, bazı yıllar katılımcı sayısı 6.500’e kadar varmakta- dır. Bu sektörde düzenlenen fuarların ziyaretçi sayısı yılda 950.000’e kadar varmaktadır.

Eğitim, eğitim ekipmanları ve teknoloji alanında her yıl 40 civarında fuar düzenlenmektedir. Bu fuarlara 2.000-2.500 arası katılımcı iştirak etmektedir. Ziyaretçi sayısı 700.000 ila 750.000 civarıda olmaktadır.

Tarım, seracılık, hayvancılık ve teknolojileri fuarları katılımcı sayısı açısından 3’üncü sırada yer almak- tadır. Bu sektörde 2008 yılından itibaren düzenlenen fuar sayılarında sürekli bir artış görünmektedir. 2011 yılında 42 fuar düzenlenmiştir. Katılmcı sayısı 6.039 olmuştur. Ziyaretçi sayısı ise 2 milyonun üzerinde olmuştur. Tarım, seracılık, hayvancılık ve teknolojileri fuarlarının bir önemli özelliği ise fuara

61

katılımcı sayısı ve ziyaretçi sayısının tüm düzenlenen fuar sektörleri içerisinde en yüksek değerde olma- sıdır. Tarım sektöründe 2009-2011 yılları arasında kurulan 105 fuarının 16.300 katılımcısı ve 4 milyona yakın ziyaretçisi olmuştur.

2008-2011 gıda, gıda işleme, içecek, teknoloji ve endüstrilerinde 84 fuar, metal işlme sektöründe ise 64 fuar kurulmuştur.

Çorum Fuar Alanı

Yapılabilirlik etüdü hazırlama çalışmaları sürecinde Anadolu illerinde benzer yatırımların tecrübelerinden faydalanılmak istenilmiştir. Bu kapsamda Çorum’da işletmeye alınan Fuar Merkezi’nin başarı ve başarısız- lıkları yöredeki paydaşlarla yapılan mülakatlarla ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Çorum’da Ticaret ve Sanayi Odası tarafından bir Fuar ve Sergi Kompleksi yaptırılmış ve 2004 yılında hizmete alınmıştır. Toplam 15.000 m2 alan üzerine kurulu fuar alanının kapalı kısmı 3.950 m2’dir. Mev- cut kapalı alan; fuar ve sergi alanı, fuaye, VIP salonu, fuar şirketleri için ofisler, kafeterya, vb alanlardan oluşmaktadır.

2004 yılında hizmete girdikten sonra fuar alanının işletilmesi 10 yıllık bir kira sözleşmesiyle işletici şirkete verilmiştir. 2004 yılında “Doğal Gaz ve İnşaat Fuarı” düzenlenmiştir. 2005-2006 yıllarında sanayi ve ticaret ile tarım, hayvancılık ve tavukçuluk alanında fuarlar düzenlenmiştir.

2007 yılında “Çorum Sanayi ve Ticaret Fuarı” ve “KOBİ Bilgi Fuarı” düzenlenmiştir. 2008 yılında Çorum Sanayi ve Ticaret Fuarı, 2009 yılında ise “Anadolu Tarım ve Tarım Makinaları” ile “Anadolu Hayvancılık” fuarları düzenlenmiştir.

2010 yılına gelindiğinde, Çorum’da TOBB’un veri tabanına kayıtlı 10 fuar ve buna ilaveten 2 organizasyon daha düzenlenmiştir. Özetle bunlar; KOBİ Destek Fuarı, Ticari Araçlar Fuarı, Sanayi Destek Fuarı, Mo- bilya ve Ev Dekorasyon Fuarı, Beyaz Eşya ve Ev Elektroniği, Dayanıklı Tüketim Malları ve Ev Aletleri, Restoran Tedarikçileri, Bayim Olur musun, Yapı ve İnşaat Malzemeleri, Gıda ve Erzak, Makine ve Çorum Autoshow fuarlarıdır.

Çorum 2010 yılında elverişli bir fuar alanında, başarılı bir organizasyon ile 10 fuar ve çeşitli ilave etkinlik- ler düzenleyerek beklenen kapasitesine erişmiş, bunun dahi üzerine çıkmıştır.

2011 yılı Çorum için başarısızlığın başladığı yıl olmuştur. Bu yılı sadece 4 fuarla kapatmıştır. Bunun nedeni, fuar alanı sahibi Ticaret ve Sanayi Odası ile fuar işleticisi şirketin fuar alanı kirasında uzlaşamamış olması gibi basit bir gerekçedir. 2012 yılında ise fuar alanı Oda tarafından herhangi bir işleticiye verilmemiştir.

2008 yılında düzenlenen Sanayi ve Ticaret Fuar’ına 100 katılımcı iştirak etmiştir. 3.250 m2’lik yer tahsisi yapılmıştır. 2008 yılında düzenlenen fuarların ağırlığı tarım ve hayvancılık olmuş ancak düzenlenen 3 fuara katılımcı sayısı 132 ile sınırlı kalmıştır.

2008 yılında fuar alanının 58.600’ün üzerinde ziyaretçisi olmuştur. 2010 yılında fuar sayısı artmasına rağ- men katılım sayısı beklenilenden daha az bir artış göstermiştir. Ancak, bu yılda Çorum etkili fuarlara ev sahipliği yapmıştır. Bunlardan “Bayim Olur musun” fuarından kente gıda sektöründe pizza, pasta ve börek ile simit salonu alanlarında 5 franchising gelmiştir. Sınırlı sayıda katılımcı ve ziyaretçiyle gerçekleştirilen bu fuarın kente katkısı ölçülebilir boyutlarda gerçekleşmiştir.

Çorum uluslararası pazarlara uzak olmasına rağmen kurulan bazı fuarlara, başta İran’dan olmak üzere yabancı ziyaretçiler de gelmiştir. Daha çok sanayi dallarında kurulan fuarlara yabancıların katılımı, fuar işleticisi tarafından etkili şekilde yürütülen tanıtımın bir sonucudur. Gerçekleştirilen fuarlar bölge illerinden talep görmüştür. Özellikle sanayi, makina gibi fuarlara Amasya ve Tokat firmaları katılmıştır.

İstanbul, Ankara ve İzmir gibi ticari ölçüde gelişmiş metropollerde fuarcılık sektörü, daima büyük karlılık ile çalışmaktadır. Bu seviyelerdeki karlılık oranlarını diğer anadolu kentlerinde elde etmek olanaksızdır. Gelişmiş yörelerde faaliyet gösteren, bilinen fuar işleticileri için, anadolu kentlerinde kurulacak fuar alan- larından elde ettikleri faaliyet geliri, onlara bu yörelerdeki girişimleri ön plana çıkarmak eğilimleri sunma-

62

yabilir. Bu nedenle, büyük şirketlerin söylemleri daha küçük ölçekli kentlere yapılacak yatırımların bir anti- propogandası haline gelebilir. Ancak küçük ölçekli anadolu kentlerinde faaliyetlerini sürdüren başarılı fuar işletmecileri de bulunmaktadır. Bu işletmeciler işletmekte oldukları fuarları başarılı noktalara taşımaktadır.

Çorum örneğinde öne çıkan konular:

1. Fuar ve kongre merkezlerinin bölgesel rekabetçiliğin artmasındaki destek ve önemi üzerinde özenle du- rulması gereken bir konudur. Böyle bir yatırıma kısa vadeli beklentilerle girişilmemesi gerekir.
2. Yörede yapılacak bir fuar ve kongre merkezinin ticari faydalarının yanısıra, ekonomik ve sosyal fayda- ları göz önünde bulundurulmalıdır. Yöresel çıkarların, kişisel yada kurumsal çıkarlardan daha ön planda tutulması önemlidir.
3. Fuar ve kongre merkezi kurulması kararından başlamak üzere, yatırımı, tamamlanması, işletmeye alın- ması ve işletilmesini de içerisine alan tüm süreç boyunca yöresel paydaşların karar mekanizması içeri- sinde tutulması, yetki ve sorumluluklarının olması önemlidir. Vilayet, Ticaret ve Sanayi Odaları, tarım örgütleri, iş adamları örgütleri gibi sivil toplum örgütleri ile Belediyeler bu işin önemli paydaşlarıdır.
4. Fuar işletmeciliği son derece ihtisas isteyen hizmet sektörü alanlarından biridir. Bundan dolayı, tarafların her aşamada bir fuar işletmecisiyle birlikte çalışmaları önemlidir.
5. Fuar merkezlerine talebi yaratan en büyük etken iyi tanıtım yapılmasıdır. Tanıtıma her zaman özel önem verilmelidir.

Tablo 5.4 2008-2011 Fuar Sektörel Dağılım

Kaynak: TOBB

5.2.4. Fuarcılık Şirketleri

TOBB’nden fuar düzenleme yetkisi alan 157 fuarcılık şirketinin bulunduğundan bahsedilmiştir. Bunlar- dan büyük ölçekli bazıları hakkında detaylı bilgiler aşağıda yer almaktadır.

TÜYAP Tüm Fuarcılık Yapım A.Ş. (Özel sektör) İstanbul merkezli bir kuruluş olup, grup şirketleri olarak TÜYAP Bursa, Konya, Adana ve Diyarbakır olarak 4 şirketi daha bünyesinde bulundurmaktadır. Türkiye’de 11 ilde irtibat ofisi ve yurtdışında da 6 ülkede irtibat ofisi bulunmaktadır. Türkiye’de gerçek- leşmekte olan fuarların büyük bir çoğunluğu TÜYAP şirketler grubu tarafından organize edilmektedir. 2012 yılı için planlanan 428 adet fuarın 110 tanesi, 2011 yılında gerçekleşen 428 adet fuarın 97 tanesi TÜYAP tarafından organize edilmiştir. Ülke genelinde İstanbul, Bursa, Konya, Adana ve Diyarbakır’da fuar alanları bulunmaktadır. İstanbul TÜYAP fuar merkezinin 12 sergi salonunda toplam 98.000 m2’lik sergileme kapasitesi bulunmaktadır. Sergi salonlarına ilaveten, 50 kişiden 750 kişiye kadar değişen çok amaçlı 18 toplantı salonu vardır. Fuarlar süresince konferans salonlarında paneller ve bilgilendirme top- lantıları yapılmaktadır. TÜYAP Bursa Uluslararası Fuar ve Kongre Merkezi’nde 4.750’şer m2’lik 4 fuar salonu ve 4.500’şer m2’lik 2 fuar salonu olmak üzere toplam 6 fuar salonu, toplam 6.000 m2’lik 2 fuaye, 3.000 m2’lik servis ve hizmet binası ve 1.500 m2’lik toplantı ve kongre binası vardır. Konya fuar merkezi 26.700 m2 kapalı alanda her biri 8.100 m2’lik 2 büyük fuar salonu, 2.500 m2 fuaye alanı, 8.000 m2 hizmet

63

bölümüne ve 250 kişiden 600 kişiye değişen çok amaçlı 2 adet toplantı salonuna sahiptir. TÜYAP Adana Uluslararası Fuar ve Kongre Merkezinde ise 13.500 m2 sergi alanı bulunmaktadır. TÜYAP Diyarbakır Fuar ve Kongre Merkezi10.000 m2 sergi alanına sahiptir.

Hannover-Messe International İstanbul Ltd.Şti. (Yabancı sermayeli özel sektör) Hannover-Messe In- ternational İstanbul ana faaliyet olarak Deutsche Messe AG’nin Türkiye’deki fuarlarının planlanması, organizasyonu ve uygulamasından sorumludur. Şirketin merkezi İstanbul’dadır. Herhangi bir fuar alanı mevcut değildir. Yıllara göre 2012 yılı için planlanan 428 adet fuarın 16 tanesi, 2011 yılında gerçekleşen 425 adet fuarın 17 tanesi firma tarafından organize edilmiştir.

CNR Expo Fuarcılık A.Ş. (Özel sektör) İstanbul’da yerleşik bir firmadır. Bünyesinde barındırdığı 17 şirketle fuarcılık alanında uluslararası standartlarda tam hizmet vermektedir. İstanbul’da fuar alanı mev- cuttur. Yıllara göre 2012 yılı için planlanan 428 adet fuarın 14 tanesi, 2011 yılında gerçekleşen 425 adet fuarın 11 tanesi firma tarafından organize edilmiştir. CNR Expo Fuar Alanının 150.000 m2 kapalı, 120.000 m2 açık alanı ve 8 fuar salonu bulunmaktadır.

ANFAŞ Antalya Fuarcılık İşletme ve Yatırım A.Ş. (Kamu- özel sektör işbirliği) ANFAŞ kamu ve özel sektör işbirliği ile kurulmuştur. Antalya’da yerleşiktir. Kurucu ortakları arasında Antalya İl Özel İdaresi, Antalya Büyükşehir Belediyesi, Antalya Ticaret ve Sanayi Odası, ANSİAD ve bölgenin önde gelen iş adamları bulunmaktadır. Kendine ait bir fuar alanı bulunan ANFAŞ, 2010 yılında 6, 2011 yılında 5 fuar gerçekleştirmiş ve 2012 yılı için 7 adet fuar planlamıştır. Antalya Expo Center 65.000 m2 alan üstüne kurulmuş olup, kapalı stand alanı iki katta toplam 40.000 m2 dir.

İZFAŞ İzmir Fuarcılık Hizmetleri Kültür ve Sanat İşleri A.Ş. (Yerel yönetim ve paydaşlar) Ağırlıklı his- sesi İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin olmakla beraber, ortakları arasında bölge ve ülke ekonomisine yön veren Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, İzmir Ticaret Odası, Ege Bölgesi Sanayi Odası, İzmir Ticaret Borsası ve Ege İhracatçı Birlikleri de bulunmaktadır. Kendine ait bir fuar alanı bulunmaktadır. İZFAŞ, 2010 yılında 7, 2011 yılında 10 fuar düzenlemiş ve 2012 yılı içinde 12 fuar planlamayı öngörmüştür. İzmir Kültürpark Uluslararası Fuar Merkezi 55.000 m2 alan üstüne kurulmuş olup, kapalı stand alanı iki katta toplam 23.750 m2’dir.

Malatya Belediyesi Kültür Sanat Etkinlikleri ve Fuarcılık Hizmetleri A.Ş. (Yerel yönetim ve paydaşlar) Çoğunluk hissesi Malatya Belediyesine ait olmakla beraber ilde bulunan kamu ve özel şirketlerinin de ortaklığı söz konusudur. Şirketin kendine ait fuar alanı bulunmamaktadır. Firma 2010 yılında Malatya’da 3 adet, 2011 yılında 4 adet fuar gerçekleştirmiş olup 2012 yılı içerisinde 4 adet fuar planlamıştır.

5.2.5. Sektörel Sorunlar Beklentiler ve Çözüm Önerileri

Sektördeki gelişme potansiyellerininin, sorunların ve çözüm önerilerinin belirlenmesi amacıyla fuacılık şirketlerinin, sektörel destek derneklerinin, iş temsil ve destek kurumları ile kamu otoritelerinin katıldığı çeşitli toplantılar yapılmaktadır. Bu toplantılardan en geniş katılımlısı 2010 yılında TOBB tarafından düzenlenen V. Türkiye Sektörel Ekonomi Şûrası sektör toplantısıdır. Şûrada oluşturulan fuar sektörü alt meclisi aşağıdaki konularda sorunları belirlemiş ve çözüm önerilerini sunmuştur.

“Sorun 1: Fuarların yurtiçi tanıtımında kamu kurumlarının ve yerel yönetimlerin destekleri yetersizdir

Uluslararası standartlarda fuar merkezlerinin bulunduğu illerde, kamu gücü ve desteğinden yararlanarak, fuarların katılımcı firmalara ve ziyaretçilere görsel tanıtım araçları ile duyurulması, özellikle KOBİ’lerin fuarlarla ilgili bilgilendirilmesi, geniş ticari kitlelerin sürekli olarak fuar programlarını izlemesine fırsat sağlayacaktır.

Çözüm Önerisi:

• Belediyelerinkontrolündebulunanalanlarda,kentinönemlinoktalarındafuarlarınduyurulmasıiçin belirli yerler tahsis edilerek, şehir içinde ve şehir girişlerinde araç ve insan trafiğinin çok yoğun oldu- ğu köprü, kavşak, meydan, stadyum, istasyon gibi noktalarda fuarların duyurulması sağlanmalıdır.

• İşinsanlarınınyoğunkullandığıhavaalanıterminalbinalarınıniçindevedışında,garlar,demiryolu

64

istasyonları, şehir hatları iskeleleri, otobüs terminalleri, metro istasyonları gibi yerlerde pano ve ilan alanları tahsis edilmelidir.

• Sanayininenönemliüretimodaklarıolanorganizesanayibölgelerinde,fuarduyurusuiçinyertah- sis edilmelidir.

Sorun 2: Türkiye’de yapılan fuarların yurtdışı tanıtımının yeterince desteklenememesi, yabancı ziyaret- çilerin ve ziyaretçi heyetlerinin getirilmesinde koordinasyon/etkinliğin sağlanamaması

Türkiye’de yapılan ve gelişmiş/marka firmaların yanında, KOBİ’lerin de yurtdışındaki benzer fuarlara göre daha ekonomik koşullarda katılma imkânlarının olduğu nitelikli fuarlara yurtdışından ziyaretçilerin getirilmesi için kurumlar arası koordinasyona ihtiyaç vardır.

Çözüm Önerisi:

Fuarda yer alan sektörün özelliği, fuar yerinin uluslararası olma niteliği ve yeterliliği, tekrar sayısı, katılımcı zenginliği gibi kritik faktörler dikkate alınarak, seçilen fuarlara ziyaretçi getirmek için, ilgili kamu kurumları ile birlikte fuarcılık sektörü arasında koordinasyon çalışması gerçekleştirilerek tanıtım mecrası, yöntem, kaynak ve görev tahsisi yapılmalıdır.

Sorun 3: Fuar desteklerinin belirlenmesinde ve geliştirilmesinde kamu kurumları ile fuarcılık sektörü arasında koordinasyonun yetersiz olması

Farklı kamu kurumlarının geniş vizyonu, istatistiki bilgi birikimi, ülke sanayi ve ticaretinin gelişimi ile ilgili büyük resmi görme imkanları yanında, fuarcılık sektöründeki firmaların yurtiçi ve yurtdışı mesleki birikimlerinin birlikte değerlendirilerek, fuar desteklerinin planlanması sağlanmalıdır.

Çözüm Önerisi:

Her yıl Eylül ayında bir sonraki yılın fuar programı TOBB tarafından ilan edilmektedir. Destek sağlayan kamu kurumları, TOBB Türkiye Fuarcılık Meclisi ile belirtilen tarihten daha önce yapılacak ortak bir toplantı ile ihtiyaçları ve hedefleri değerlendirmeli, daha sonra tamamlayıcı küçük toplantılarla gelecek yılın destek çalışmaları koordineli olarak hazırlamalıdır.

Sorun 4: Yurtiçi ve yurtdışı fuar desteklerinin geliştirilmesi

Yurt içi ve yurt dışı fuarlarda katılımcı firmaların milli katılım, bireysel katılım, KOSGEB statüsünde desteklenmesi ile ilgili standartların, usul, esas ve limitlerin belirlenmesinde, ilgili kamu kurumlarının ve fuarcılık sektörünün ortak çalışma sürdürerek, kaynakların daha efektif kullanılması yönünde yön- temler geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.

Çözüm Önerisi:

• Yurt dışı fuar desteklerinde ülkemizin stratejik sektörleri ve geliştirilecek sektörler esas alınarak, fuar teşviklerinin ağırlığının bireysel veya milli katılım şeklinde olması öncelikle belirlenmeli, KOSGEB desteklerinin belirlenmesinde, fuarın yapıldığı fuar alanlarının sahip olduğu uluslararası yeterlilikler ve yapısal standartlar gözönünde bulundurulmalı,
• YabancıülkelerdenönemlialıcılarınfuarziyaretçisiolarakTürkiye’deağırlanmalarıkonusudestek kapsamı içersinde etkin olarak kullanılmalı,
• Ülkemizin bölgesel rekabette güçlü olduğu ve bölgesel rekabet üstünlüğünü devam ettirmek iste- diği sektörlerdeki yurtiçi fuarlar, farklı bir kategoride toplanarak daha özel bir destek kapsamına alınmalı,
• Fuarların başarısı, katılımcı, ziyaretçi ve sektörel bilgilerin güncel olarak elde edilmesi ve sürekli yenilenmesini gerekli kıldığından ve fuarcılık sektöründe Pazar araştırması hizmetin özünü oluştur- duğundan, Ar-Ge desteği teşvik kapsamına alınmalıdır.”9

9 TOBB, “V. Türkiye Sektörel Ekonomi Şürası” Raporu 2010.

65

5.2.6. Bölgede Yapılan Fuarlar

Bu güne kadar Batı Karadeniz Bölgesinde 2010 yılında Zonguldak ilinde 19 – 27 Haziran 2010 tarihleri arasında Zonguldak Batı Karadeniz Sanayi ve Ticaret Fuarı gerçekleşmiştir. Bu fuar, toplam katılımcı firma sayısı 32, toplam ziyaretçi sayısı 4.122 ve katılımcılara tahsis edilen toplam stand alanı ise 1.203 net/m2 olarak gerçekleşen, oldukça küçük ölçekli bir fuardır. Düzenlenen bu fuar ulusal nitelikte olup yabancı katılımcı veya ziyaretçi gelmemiştir.

5.3. Kongre Turizmi
5.3.1. Türkiye’de Kongre Turizmi

Kongre turizmi günümüzde giderek artan konferans ve kongre faaliyetlerinin yoğunlaşması üzerine or- taya çıkan bir turizm koludur. Ülkemizde kongre turziminin önemi yeni yeni anlaşılmaya başlanmış olup genel tuzim gelirlerinin içinde payının zaman içerisinde arttığı gözlenmektedir. Ancak bu artış halen istenen seviyede değildir. Kongre turizmi; kişilerin sürekli çalıştıkları yerler dışında bilimsel ya da mes- leki bilgi ve deneyim paylaşımı gerçekeştirmek amacıyla seyahat ve konaklamanın bir parçası olduğu seminer, sempozyum veya toplantı faaliyetlerinin bütünüdür.

TÜRSAB’ın hazırladığı rapora göre Antalya, Türkiye’nin kongre kapasitesi içinde %37.52’lik payla kongre turizminde ilk sırada yer alırken, onu %19.85’lik payla İstanbul takip etmektedir10. Ankara ise %6.51’lik payla 3’ncü sırada bulunmaktadır. Rapora göre kongre turizminin yararları, yalnızca katılım- cı sayısı, elde edilen doğrudan gelir gibi rakamsal verilerle sınırlandırılmamalıdır. Kongre turizmi bir destinasyonu çok özel pazar segmentlerine tanıtmada başarılı bir rol oynamaktadır. Ayrıca, bu turizm tü- rünün uluslararası basındaki yankıları da oldukça etkili bir tanıtımdır. Türkiye’nin yukarıda bahsi geçen uluslararası toplantılara evsahipliği yapmasının sağladığı reklam değeri yüzmilyonlarca dolara karşılık gelmektedir.

Uluslararası Kongre ve Konvansiyonlar Derneği (ICCA)’nin yayınladığı 2010 verilerine göre; İstanbul, 2010 yılında dünya kongre turizminde 7’nci, Avrupa’da ise 6’ncı olmuştur. ICCA’nın yayınladığı 2010 yılı dünya kongre turizm raporuna göre İstanbul 109 uluslararası niteliğe sahip kongre ile Londra, Liz- bon, Amsterdam ve Sidney’i geride bırakmıştır. Aynı raporda Antalya 23 kongre ile 79’uncu sırada yer alırken, İzmir 6 kongre ile 284’üncü olmuştur.

5.3.2. Bölgesel Olarak Kongre Turizmi

Batı Karadeniz Bölgesinde Zonguldak, Bartın ve Karabük illerini incelediğimiz zaman bugüne kadar ya- pılmış az sayıda kongre bulunmaktadır. Zonguldak’ta kongre adı altında 2007 yılında demir-çelik, 2008 yılında hasta bakımı, 2010 yılında kimya, kömür, işletmecilik gibi alanlarda, 2011 yılında ise ısı bilimi ve tekniği, maden işletmelerinde işçi sağlığı gibi toplantılar düzenlenmiştir. Bartın’da 2009 yılında or- mancılık, Karabük’te ise 2011 yılında ebelik ve yine demir-çelik alanlarında kongrelerin düzenlendiği bilinmektedir. Ancak bu toplantılar çok büyük ölçekli organizasyonlar değildir.

Kongre ve zirve gibi toplantı türleri 300 delege ve üzerinin katıldığı ulusal veya uluslararası düzeyde karşılıklı bilgi alış verişi ortamının yaratıldığı büyük çaplı organizasyonlardır. Kongre deyimi, düzen- li yapılan toplantılar için kullanılmaktadır.11 Bu tür organizasyonların düzenlenebilmesi için bölgede önemli ölçüde turizm potansiyelinin olması birinci koşuldur. Bundan öte, bölgede kongre pazarının oluş- turulabilmesi için, kongre düzenleme isteği ve maddi gücü olan uluslararası organizasyonlar, çok uluslu şirketler ya da ulusal veya bölgesel büyük ölçekli işletmelerin bulunması gerekir. Zonguldak bölgesinde bunu bir ölçüde demir-çelik ve madencilik konularında Erdemir, Kardemir veya TTK gibi kurumlar karşılayabilecek düzeydedir.

10. 10  TÜRSAB, Ar-Ge Departmanı, Dünyada ve Türkiye’de Kongre Turizmi, Kasım 2009.
11. 11  AKMANKUY Yusuf, Kongre Turizmi ve Fuar Organizasyonları, 2010, s.3

66

5.4. Talep
5.4.1. Talep Analizi

Talep analizi iki aşamada yapılmıştır. İlk aşamada bölgenin makro ekonomik ve sosyal göstergelerinden hareketle makro düzeyde bir talep analizi yapılmıştır. İkinci aşamada bölgede bir fuar merkezine duyu- lan ihtiyacın belirlenmesi amacıyla yapılan mikro ölçekli bir çalışmayla makro analiz desteklenmiştir.

5.4.1.1. Talebi Belirleyen Temel Nedenler ve Göstergeler

Bölgede bir fuar ve kongre merkezine olan talebin belirleyici unsuru olarak bölgenin sanayi ve kültürel gelişmişlik düzeyine bakmak gerekir. Bu itibarla, İstanbul, İzmir, Ankara gibi, sanayi ve kültürel geliş- mişlik açısından daha üst sıralara yer alan illerin haricindeki iller ve bulundukları bölgelerin sanayi ve kültürel gelişmişlik göstergeleri kıyas edildiğinde, Zonguldak’a olabilecek talep hakkında genel bir bilgi sahibi olabiliriz.

2008 yılından bu yana düzenlenen fuarların illere dağılımı aşağıdaki tablonun ikinci sütununda veril- miştir. Üçüncü ve sonraki sütunlarında ise ilin içerisinde bulunduğu düzey 2 bölgesinde 2008 yılında hizmetler ve imalat faaliyet kollarında yapılan ciro toplamı ile kurulan işletmeler sayısı verilmiştir.

Kurulan işletme sayıları ve yılık cirolar fuar talebini oluşturacak birer sanayi göstergesi olarak varsayıl- mış ve ele alınmıştır. Bu göstergelerle illerde gerçekleştirilen fuar sayıları %96’nın üzerinde pozitif bir korelasyon göstermektedir.

Tablo 5.5 Talebi belirleyen göstergeler

Kaynak: TOBB, TÜİK

Karşılaştırma yapılan göstergeler kıyaslandığında Zonguldak Alt Bölgesinin sanayi ve hizmetler sektö- ründe yapılan 17 milyar TL yıllık ciro ve 2009 yılında kurulan 664 yeni işletme ile Malatya Alt Bölgesi- nin üzerinde ve Diyarbakır Alt Bölgesine daha yakın olduğu gözlemlenmektedir. Hatta kurulan işletme sayısı ele alındığında Gaziantep Alt Bölgesine eşit olduğu söylenebilir.

Öte yandan, Zonguldak ve Bartın Karadeniz’e açılan birer liman kenti olduğundan ve Karadeniz coğ- rafyasında son yıllarda artış gösteren denizyolu yük ve yolcu taşımacılığına paralel olarak Karadeniz’e sahili olan ülkelerden Zonguldak fuar alanına uluslararası talebin olacağı varsayılabilir. Bu talebi tetik- leyecek en büyük unsur Filyos Liman Projesinin gerçekleştirilmesidir.

5.4.1.2. Yapılan Saha Araştırması

Makro verilerin bir fuar ve kongre merkezine talebi tam olarak yansıtmayacağından hareketle mikro dü- zeyde gerçekleştirilecek bir saha araştırması ile daha doğru ve kapsamlı sonuca erişileceği düşünülmüş

67

ve bölgedeki işletmelerin bir fuar ve kongre merkezine olan ihtiyaçlarının belirlenmesi yoluna gidilmiştir.

Bu doğrultuda bölgedeki işletmelere soru formları gönderilerek saha çalışması yapılmıştır. Ayrıca, Böl- ge’deki Ticaret ve Sanayi Odaları ile işadamları dernekleri gibi sivil toplum kuruluşlarıyla paydaş anali- zi amaçlı olarak yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Görüşülen kurumlar arasında ticaret odaları, KOSGEB müdürlükleri, iş adamı dernekleri bulunmakadır. Görüşlerin tamamı bölgede fuar ve kongre merkezi yatırımı yapılmasının ekonomik ve sosyal kalkınmaya olumlu katkısı olacağı şeklindedir. Tüm ilgililerin fuar alanı ve kongre merkezi için fikir birliğine varmasından öte özellikle üzerinde durulan husus ise yatırımın ulaşım açısından bütün illere uygun bir alanda yapılması hususunun gündeme getirilmesidir.

5.4.1.2.1. Metodoloji

Örneklem:

Yapılan saha araştırmasının amacı Zonguldak Bölgesi’nde bir fuar ve kongre merkezine olan ihtiya- cın belirlenmesidir. Bu nedenle hedef kitle olarak bölgedeki işletmeler seçilmiştir. Saha araştırması- nın ana kitlesini Zonguldak-Bartın-Karabük’te Ticaret ve Sanayi Odalarına kayıtlı ve kayıtlı sermayesi 500.000,-TL’nin üzerinde bulunan anonim ve limited şirketler oluşturmaktadır.

Veriler ve Toplanması:

Araştırma verileri, araştırmacılar tarafından hazırlanan ve toplam 16 sorudan oluşan “Kapsamlı Fuar ve Kongre Merkezi Fizibilite Çalışması İhtiyaç Analizi Soru Formu” ile toplanmıştır12. Her üç ilin oda kayıtlarından bu suretle bir elemenin yapılmasından sonra yaklaşık 400 firmaya erişilmiştir. Bu firma- ların her birine faks yoluyla anket formu gönderilmiştir. Telefon yoluyla kendilerinden anket formunu doldurmaları talep edilmiştir. Cevap veren firmalardan 64 tanesinin doldurmuş olduğu soru formları değerlendirmeye uygun bulunmuştur.

5.4.1.2.2. Bulgular

Örneklem Grubunun Demografik Özelliklerine İlişkin Bulgular:

Soru formunun ilk kısmında 5 adet demografik soru bulunmaktadır. Bunlar firmanın adı ve bulunduğu yöre, faaliyet gösterdiği alan, firma ölçeğiyle ilgili olmak üzere çalışan sayısı ve son yıl cirosu ile firma- nın pazarlama kanalları hakkında bilgi edinmek amacıyla sorulan sorulardır.

Bu sorulara verilen cevaplardan aşağıdaki bulgular elde edilmiştir.

Örneklem grubunun büyük bir kısmını Zonguldak Merkez’de yerleşik firmalar oluşturmaktadır. Çay- cuma, Devrek ve Ereğli gibi Zonguldak ilinin ilçelerindeki firmaları da içerisine kattığımızda grubun %66’sının Zonguldak İlini temsil ettiği, geri kalan %34’lük oranın Bartın ve Karabük Bölgesini temsil ettiğini söyleyebiliriz.

Şekil 5.1 Firmaların yöresel dağılımı

17%
17%

66%

Bartın Karabük Zonguldak

12 Soru formu bu raporun ekinde yer almaktadır.

68

Bilindiği gibi, yöredeki işletme sayısının çoğunluğu hizmetler sektöründeki faaliyet kollarındadır. Bu dağılıma aykırı olarak, soru formuna daha fazla ilgi gösteren grup imalat sanayinde faaliyet gösteren firmalar olmuştur. İmalat sektöründe faaliyet gösteren firmalar grubun %74’ünü, hizmetler sektöründe faaliyet gösterenler grubun %23’ünü oluşturmuşlardır. Madencilik sektöründe faaliyet gösteren firmala- rın oldukça düşük oranda ankete katıldıkları görülmüştür.

Şekil 5.2 Firmaların faaliyet alanı

3% 23%

74%

Madencilik İmalat Hizmetler

Anketimize katılan firmaların büyüklüğünü ortaya çıkarmak amacıyla iki soru yöneltilmiştir. Bunlardan ilk soru kaç kişi istihdam ettikleridir. Firma ölçeğiyle ilgili soruların anketimizde yer almasının başlıca nedeni, fuar merkezine olan talebin firma ölçeğine göre değişip, değişmediğinin ölçülmesidir. Çalışan sayıları Türkiye’de geçerli KOBİ tanımındaki ölçeklendirmeden hareketle yapılmıştır. 1-9 arası çalışan istihdam eden işletmeler mikro, 10-49 çalışan istihdam eden işletmeler küçük, 50-249 sayıda çalışan istihdam eden işletmelerse orta ölçekli olarak nitelendirilmektedirler. 250’nin üzerinde çalışanı olan işletmeler KOBİ tanımlamasının dışına çıkmaktadırlar.

Gruptaki firmaların çoğunluğunu 250’den az çalışanı bulunanlar oluşturmaktadır. 10-49 arası çalışanı bulunan firmalar %45 ile çoğunluktadır. Grubun %27’sini 50-249 arası çalışanı bulunan firmalar oluş- turmaktadır. Grubun %19’unu 1-9 arası çalışanı bulunan firmalar oluşturmaktadır. 250 ve üzeri çalışanı bulunan firmalar ise grubun %9’luk kısmını oluşturmaktadırlar.

Şekil 5.3 Firmaların yaklaşık çalışan sayısı

9% 27%

1-9 10-49 50-249 250 üzeri

Firma ölçeğiyle ilgili diğer bir soru işletmelerin son yıl cirolarının büyüklüğüdür. Ciro ölçeklendirilmesi de yapılırken tıpkı yukarıdaki gibi KOBİ sınıflandırılmasından yola çıkılmıştır. Ülkemizde uygulanan sı- nıflandırmaya göre yılda 1 milyon cironun altında kazanç elde eden işletmeler mikro, 1-5 milyon TL ara- sında ciro elde edenler küçük, 5-25 milyon TL arası ciro elde edenler orta ölçekli olarak tanımlanmakta ve yılda 25 milyon TL cironun üzerinde elde eden işletmeler KOBİ nitelendirmesinden çıkmaktadırlar.

Grubumuzdaki işletmelerin %83’ünü son yıl cirosu KOBİ ölçeğindekiler oluşturmuştur. %17’sini ise 25 milyon TL veya üzerinde son yıl cirosu olan ve KOBİ sınıfına dahil edilemeyecek ölçekteki işletmeler oluşturmuştur. 1 milyon cironun altındaki işletmeler %19 ile azınlıktadır. Gruptaki işletmelerin çoğun-

19%

45%

69

luğunun son yıl cirosu 5 ila 25 milyon TL büyüklüğündedir.

Şekil 5.4. Firmaların yaklaşık son yıl cirosu

17%

32%

19%

32%

‹1.000.000 1-5.000.000 5 -25.000.000 ›25.000.000

İşletmelerin kullandıkları pazarlama kanallarının yurtiçi fuarlara katılım alışkanlıklarıyla doğrudan iliş- kisini test etmek amacıyla dağıtım kanalları sorulmuştur. Elde edilen sonuçlardan örneklem grubumuz- daki işletmelerin %26’sının perakende ticaret yaptığı anlaşılmaktadır. %34’ü ise toptan ticaret yapmak- tadır. Yurtiçi satış veya hizmeti hiç bulunmayıp, tamamen ihracata dönük bir işletme bulunmamaktadır. Ancak yurtiçi satışlarının yanı sıra ihracat da yapan işletmelerin oranı %11’dir.

Örneklem grubumuz içerisindeki işletmelerin kullandıkları pazarlama kanallarıyla, yurtiçi ya da yurtdışı ticari fuarlara katılımları arasında doğrudan bir ilişki bulunamamıştır. Önce perakende yada toptan tica- ret yapanların fuara katılmasıyla ilgili bir hesaplama yapılmış ve hemen hiç bir korelasyon bulunmamış- tır. Daha sonra tamamen yurtiçi piyasaya hizmet veren ve yurt dışı satışları da olan işletmeler arasında bir karşılaştırma yapılmıştır. Ancak burada da anlamlı bir korelasyon seviyesinde ilişki bulunamamıştır.

Satış teşkilatı bulunan ve yurtdışı ihracat yapan firmaların ağırlıklı olarak yurtiçi veya dışı fuarlara katı- lımcı olarak iştirak ettikleri gözlenmiştir.

Örneklem Grubundaki Firmaların Fuar Katılımı

Grubumuzdaki firmaların %67’si son üç yıl içerisinde bir veya birkaç fuara katıldığını beyan etmiştir. %33’ü ise son üç yıl içerisinde hiç bir fuara katılmadığını beyan etmiştir. Fuara katılımla firma ölçeği ve firmaların kullandıkları satış kanalları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır.

Fuara katıldığını beyan eden firmalardan %62’si sadece ziyaretçi olarak, kalan %38’i katılımcı olarak fuarlara katıldıklarını beyan etmişlerdir, bütün içerisinde ise fuara katılımcı olarak katılanlar %25.5 ola- rak belirlenmiştir.

Yukarıda da belirtildiği gibi fuarlara katılımcı olarak iştirak eden örneklemimizdeki firmalar genellikle satış teşkilatı olan ve ihracat yapan firmalardır.

İşletmelere fuara katılmalarının amacı nedir sorusu yöneltilmiştir. Bu soruda firmaların birden fazla se- çenek işaretleyebilmelerine izin verilmiştir. 34 işletme iki seçenek işaretlemiştir. Diğerleri ise bir veya ikiden fazla seçenek işaretlemişlerdir. En fazla tercih edilen seçenek fuarlara “pazarlama”, “yeni müşteri bağlantıları geliştirme” için katılınması seçeneğidir. Bunun arkasından sırasıyla; “teknolojik yenilikleri takip etmek”, “firmalarının tanıtımı”, ve “rakiplerini tanımak, takip etmek” seçenekleri gelmektedir. En az tercih edilen seçenek ise “son kullanıcılara ulaşmak” olmuştur.

70

Şekil 5.5 Firmaların ticari fuarlara katılım amacı

Pazarlama

3%
20%

Tanıtım Son kullanıcılar

Teknoloji

24%

13%

40%

Rakipler

Firmalara ticari fuarlara katılmama nedenleri sorulduğunda alınan cevaplardan en ağırlık taşıyanı fuara katılımın kendileri için maliyetli olmasıdır. Zaman ayıramama, uzak olmasından dolayı erişim zorluğu firma temsilcilerinin öne sürdükleri diğer öncelikli nedenlerdendir. Bu konuda fikir beyan eden firmalar arasından bazıları ise fuarların faydasına inanmadıklarını beyan etmişlerdir.

Şekil 5.6. Firmaların fuarlara katılmama nedeni

Maliyet

Uzaklık

Zamansızlık

İnanmıyoruz

15% 5%

20%
20%

40%

İlave Eleman

Örneklem grubundaki firmalar büyük bir çoğunlukla, yörelerinde bir fuar olması halinde katılma istek- lerini beyan etmişlerdir. Bu çoğunluk potansiyel talep büyüklüğünün önemli bir göstergesidir.

Şekil 5.7. Firmaların bölgede düzenlenecek fuarlara katılma istekleri

17%

Evet Hayır

Bölgede kurulması planlanan fuar alanının ticari fuarlar haricinde mesleki ve sektörel toplantı ve kong- relere de ev sahipliği yapacağından hareketle örneklem grubunda bu tür organizasyonlara olacak talebin ortaya çıkarılması amacıyla da anketimizde sorular sorulmuştur. Ankete dahil olan firmalardan yüzde 78’i yurt içindeki mesleki toplantı veya kongrelere katıldıklarını beyan etmişlerdir. Firmaların %22’si ise bu tür toplantılara katılmadıklarını beyan etmişlerdir.

Gruptaki firmalardan toplantılara katıldığını beyan edenlerden katıldıkları toplantı türleri sorgulanmıştır. %50 ağırlıkla sektörel toplantılara katılım ilk sırayı almaktadır. Bunun ardından sırasıyla eğitimler ve bayii toplantıları gelmektedir.

Toplantı ve kongrelere katılım sıklığı irdelendiğinde, örneklem grubundaki firmaların %71 oranla ço-

83%

71

ğunluğunun bu tür organizasyonlara yılda birkaç kez katıldıkları ortaya çıkmıştır. %22’si ise yılda en az bir kere bu tür organizasyonlara iştirak ettiklerini beyan etmişlerdir. Bu sonuçlar da bize bölgede bir kongre merkezinin kurulmasına ihtiyacı gösteren önemli bir göstergedir.

Bölgede yapılacak bir fuar ve kongre merkezi hakkında örneklem grubundaki firmaların tamamı pozitif düşünceye sahiptir. Firmalardan %61’i böyle bir yatırımın bölge ekonomisine kesinlikle faydası ola- cağına inanmaktadır. %39’u ise belli ölçüde bölge ekonomisine faydası olacağına inanmaktadır. Bölge ekonomisine faydalı olmayacağını düşünen firma hiç yoktur.

Şekil 5.8 Fuar ve Kongre Merkezinin bölge ekonomisine faydası

0% 39%

Kesinlikle faydalı olur Belli oranda Faydalı olmaz

Örneklem grubumuzdaki bölgede yerleşik işletmeler %97 bir oranla kurulacak bir fuar ve kongre merkezinin işletmelerine faydası olacağı kanaatindedirler. Bunlardan %48’i kesinlikle faydası olacağına inanmaktadır. %41’i ise belli ölçülerde faydası olacağına inanmaktadır. Hiç faydası dokunmayacağına inanan işletmelerin oranı ise sadece %3 ile sınırlıdır.

Şekil 5.9 Fuar ve Kongre Merkezinin firmalara faydası

3%

61%

41%

56%

Kesinlikle faydalı olur Belli oranda Faydalı olmaz

Bölgedeki rekabetçilik düzeyini ölçmek amacıyla anketimizde son olarak, Batı Karadeniz bölgesinde bulunmalarından dolayı işletmelerin gelişmesinin önündeki engellerin neler olduğu sorulmuştur. Anketi dolduran işletmelerin en fazla üzerinde durdukları konular ulaştırma altyapısının ve desteklerin yetersiz olduğudur. Bunlardan sonra engel olarak düşünülenler; bölgesel pazardaki talep darlığı, işgücü vasıflarının düşüklüğü, üretim maliyetlerinin fazlalığı ile hammadde tedarik zorluğu olarak düşünülmektedir. Ulusal pazardaki daralmanın bölgeye etkisi ve pazarlama kanallarının yetersizliği ile tanıtım zorlukları da seçilen engeller arasındadır. Müşteriye ulaşmadaki zorluklar, teknolojik eksiklikler, işgücü arzında yetersizlik ve ücretlerin yüksekliği ise az sayıda işletme tarafından işaretlenmiş olması dolayısıyla işletmelerin gelişmesinin önünde ağırlıklı engeller olarak algılanmamıştır.

72

Şekil 5.10. Batı Karadeniz Bölgesinde bulunmaktan dolayı işletmenin gelişmesinin önündeki engeller

Ücretlerin yüksekliği İşgücü arzında yetersizlik Teknolojik eksiklikler Müşteriye ulaşmadaki zorluklar

Üretim altyapısındaki eksikleri Tanıtım zorlukları

Pazarlama yetersizliği Ulusal pazardaki daralma

Tedarik zorlukları Üretim maliyetleri İşgücü vasıflarının düşüklüğü Bölgesel talep azlığı

Desteklerin yetersizliği Ulaştırma altyapısı

5.4.1.2.3. Analiz ve Yorumlar

Yapılmış olunan saha çalışması da bize bölgedeki işletmeler tarafından potansiyel bir talebin olduğunu göstermektedir. Firmalar özellikle bölgede kurulacak bir fuar merkezinin hem bölge ekonomisine hem de kendi gelişmelerine faydası olacağı inancındadırlar. Bölgede bir fuar merkezinin bulunması duru- munda örneklem grubundaki 64 firmadan 52’si dolayısıyla %81’lik bir grup fuara katılmaya gönüllü olmuşlardır.

Bundan başka firmalar, bölgesel pazardaki talep darlığı, pazarlama kanallarındaki yetersizlik, müşteriye ulaşmaktaki zorluklar ve tanıtım zorlukları gibi engellerden bahsederek, bu tür bir pazarlama ve tanıtım aracına olan ihtiyaçlarını da bir anlamda ortaya koymuş bulunmaktadırlar.

Bölgedeki firmaların toplantı, seminer ve eğitimlere katılma sıklıkları kurulacak bir kongre merkezini de aktif olarak kullanabileceklerini bize göstermektedir.

5.4.2. Bölgesel Düzeyde Gelecekteki Talebin Tahmini

Fuarlar, en basit anlamıyla, alıcılarla satıcıların geçici olarak bir araya geldikleri pazarlardır. Bu anlamda ele alındıklarında;

• bölge içi satıcılarla bölge içi alıcıların,
• bölge dışı satıcılarla, bölge içi alıcıların,
• bölge içi satıcılarla, bölge dışı hinterlant (Kastamonu, Bolu, Çankırı, Düzce) alıcıların,
• bölge dışı satıcılarla, bölge dışı hinterland alıcıların bir araya getirilmesi anlamına gelecektir.

Bu süreç içinde ticari fuarlara katılımı etkileyen faktörleri incelemek gerekmektedir ki, başlıcaları; • Fuarın yapıldığı bölgedeki potansiyel pazar, satın alma gücü,

1

3

4

4

5

5

6

6

8

9

10

10

14

14

73

• Fuara katılım maliyetleri,
• Ziyaretçi sayısı ve özellikleri,
• Bir bütün olarak fuar organizasyonunun başarısı,
• Ulaşım ve konaklama olanakları,
• Bölgede cazibe merkezlerinin varlığı,
• Kamusal veya diğer maddi destekler olarak belirlenmektedir.Ziyaretçiler açısından katılımı belirleyen faktörler ise, yapılan ziyaretlerin amaçlarına uygun olarak “mesleki amaçlı ziyaretler” ve “sosyal/tüketici amaçlı ziyaretçiler” şeklinde ayrılmalıdır. Mesleki amaç- lı ziyaretçiler, fuarın amaca uygunluğunu, elde ettikleri bilgilerin işlerine katkısını, sektörde geliştirilmiş teknolojileri, rakiplerini ve işbirliği yaptığı firmaları yakından takip etmek, aynı zamanda firma tanınırlı- ğını arttırmak amacındayken, sosyal ve ticari amaçlı katılımcılar için, fuar alanına ulaşım, bilgi alabilme, alışveriş yapabilme, sosyal aktiviteler ve animasyonların varlığı belirgin bir şekilde öne çıkmaktadır.

  Ayrıca projenin yapılacağı bölge ile hedef bölgeleri belirleyerek, hedef pazarın tanımlanması gereke- cektir. TR 81 bölgesinin çevresinde yer alan komşu iller hedef pazarın içinde değerlendirilmekdir. Çevre illerin Zonguldak’a olan uzaklıkları aşağıda verilmiştir.

• Kastamonu 271 km
• Çankırı 312 km
• Bolu 159 km
• Düzce 114 km
• Kocaeli 220Bu düzeyde bakıldığında bölgedeki ve hinterlandındaki nüfus, üretim ve gelir düzeyi ile firma sayısı fuar ve kongre merkezine olan talebin birer göstergesi olarak öne çıkmaktadır.

  Batı Karadeniz TR 81 Alt Bölgesinin ekonomik potansiyeli yukarıdaki Bölüm 4.1’de kapsamlı olarak anlatılmıştır. 200813 cari fiyatlarıyla bölgede üretilen katma değer 11 milyar TL olup, bu değer Türkiye ekonomisinin yarattığı katma değerin %1,3’üdür. Bölge hinterlandındaki TR 82 ve TR 42 bölgeleriyle birlikte Türkiye ekonomisinin 2008 yılında cari fiyatlarla 70 milyarlık katma değeri bu bölgeden üretil- mektedir. Bu ise Türkiye değerinin %8,22’sidir ve bölgede kurulacak bir fuar merkezine olacak büyük bir potansiyel talebi temsil etmektedir.

  Aynı bölgedeki nüfusa baktığımızda 2011 yılında TR 81 bölgesinin toplam nüfusu bir milyonun üze- rinde ve hinterlandındaki TR 82 ve TR 42 bölgeleriyle birlikte beş milyonun üzerinde bir sayıya ulaş- maktadır. Aynı bölgelerdeki kent nüfusuna bakıldığında 3,6 milyonluk bir nüfus potansiyelinin mevcut olduğu görülmektedir.

  TR 81 Bölgesinde 200814 yılı itibariyle 35 bine yakın yerel birim15 bulunmaktadır. Aynı yıl içerisinde TR 81 toplam bölgesel hinterlandındaki TR 82 ve TR 42 bölgelerindeki sayılarla birlikte bakarsak bu 174 bine ulaşmaktadır.

  Bölge, yapılan genel değerlendirme kapsamında hinterlandı ile birlikte potansiyel pazar verileri açısın- dan dikkate değer büyüklüklere ulaşmaktadır.

  13. 13  En son yıl olarak 2008 verileri bulunmaktadır.
  14. 14  En son yıl olarak 2008 verileri bulunmaktadır.
  15. 15  TÜİK’de yerel birim sayısı, “Coğrafi olarak tanımlanan bir yerdeki mal ve hizmetlere ilişkin faaliyetleri yada bun-

  ların bir kısmını yürüten birim sayısı” olarak tarif edilmektedir. Bu tanım çalışmada zaman zaman işletme sayısı olarak geçmiştir.

74

Zonguldak ve çevresinde potansiyel talep oluşturacak iller ile fuar türleri bir arada değerlendirildiğin- de katılım beklentisini ifade etmek açısından aşağıdaki Tablo oluşturulmuştur. Bu Tablo’da ifade edi- len durum yatırımın hedef pazarına daha gerçekçi yaklaşımda bulunmaktadır. Tablo’nun ilk sütunun- da Zonguldak’ın hinterlandında Zonguldak’ta kurulacak fuarlara ilgi gösterecek iller yer almaktadır. Tablo’nun ilk satırında ise Zonguldak’ta düzenlenebilecek başlıca fuar türleri yer almakta, hemen altında bu fuara iştirak edeceklerin katılımcı mı yoksa ziyaretçi mi olacakları ayırımı yapılmaktadır.

Yüksek katılım beklentisinin olduğu alanlar koyu renkle, düşük katılım beklentisinin olduğu alanlar açık renkle belirtilmiştir. Gri renkle boyanan alanlar ise orta seviyede bir katılım beklentisini ifade etmek- tedir. Özetle; Zonguldak’ta tüketiciye dönük kurulacak, örneğin bir hediyelik eşya fuarına Zonguldak, Bartın, Karabük’ten hem katılımcı hem ziyaretçi olarak yüksek bir katılım beklentisi varken Düzce, Bolu, Kastamonu gibi TR 81 bölgesi haricindeki civar illerden orta düzeyde bir katılımcı beklentisi bulunmaktadır. Buna karşılık ziyaretçi beklentisi daha da az düzeydedir. Aynı tür fuarlara ulusal marka haline gelmiş firmaların (diğer illerde yerleşik) katılımının yüksek olacağı beklenmektedir. Ancak diğer illerden ziyaretçi gelmesi beklentisi oldukça düşüktür.

Tablo 5.6 TR 81 bölgesi fuar düzenleme potansiyelinin fuar türlerine göre dağılımı öngörüsü

Yukarıda görüldüğü gibi fuar alanı ve kongre merkezenin hedef pazarı çeşitlilik göstermektedir. Zonguldak fuar alanını talep edecek potansiyel katılımcıların oluşturacağı hedef pazar ana hatları ile ;

• Zonguldak,BartınveKarabük’tebölgeseltüketimedönüküretimyapanküçük,orta,büyükölçekli işletmeler,
• Düzce, Bolu, Kastamonu’da bölgesel tüketime dönük üretim yapan küçük, orta, büyük ölçekli iş- letmeler,
• Ulusal markalar ile yerel temsilcileri, bayii ve distribütörleri,
• Yöresel pazarlara mal satmak isteyen yöresel mikro işletmeler,
• Özellikle Ukrayna, Moldova ve Rusya olmak üzere uluslararası pazarlara ürün satmak isteyen yö- resel ve bölgesel üreticiler olarak düşünülmüştür.Elimizdeki TÜİK kaynaklı ve 2008 yılı istatiki verilerine göre TR 81 bölgesi ve yakın illerde toplam 84.000 yerel birim16 olup bunların yer aldıkları illere göre dağılımı aşağıda verilmiştir.

16 “Yerel birim” TÜİK tarafından kullanılan istatistik terimi olup tanımı Bölüm 5.3.2.’de verilmiştir.

75

Tablo 5.7 Bölgede ve yakın çevresinde yer alan işletmelerin illere göre dağılımı

Kaynak : TÜİK

Bölüm 5.2.4.’de Çorum’da geçtiğimiz yıllarda işletmeye alınan fuar merkezi ve faaliyetleri, Zonguldak bölgesinde yapılacak yatırıma örnek olması açısından incelenmiştir. Çorum TR 83 bölgesinde yeralan illerimizdendir. Bu bölgede Çorum’dan başka Samsun, Tokat ve Amasya illerimiz bulunmaktadır. Ço- rum fuarının potansiyel pazarı Samsun ilinden çok Amasya ve Tokat olmuştur. Söz konusu iller Düzey 2 sınıflandırmasına göre Çorum ile aynı bölge içerisinde olmalarına rağmen birbirlerine uzaktır. Örneğin Tokat’ın Çoruma’a uzaklığı 330 km’dir. Çorum’dan ziyade Sivas ve Samsun’un hinterlandında yer al- dığı düşünülmektedir.

TR 83 bölgesinde kendi fuar alanı olan Samsun değerlendirmeye dahil edilmediği takdirde toplam yerel birim sayısı 50.500’dür. Bu sayı Zonguldak’ın içerisinde bulunduğu TR 81 bölgesi ve hinterlandından daha azdır.

Çorum’da tamamen bir özel sektör kuruluşu olan fuar işleticisi firma Zonguldak’tan daha olumsuz şart- lar altında olan bölgede 2010 yılında on fuar organizasyonunu yapmıştır. Bu kıyaslama TR 81 bölgesi- nin potansiyeli hakkında önemli ipuçları vermektedir.

Zonguldak bölgesinin talep analizinde sektörel yapının değerlendirilmesi için elimizde var olan KOS- GEB ve Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerin değerlendirilmiştir.

KOSGEB verilerine göre bölgede 2011 yılı sonu itibariyle imalat sektöründe çalışan küçük, orta ve bü- yük işletmelerin sayısı 358’dir.17 Bu ölçekteki işletmeler; tüketiciye dönük fuarlarda, ihtisas fuarlarında ve entegre fuarlarda potansiyel katılımcı olarak kabul edilmişlerdir. Fuar işletmeciliği açısından da hedef pazardır. İmalatçı işletmelere inşaat sektöründe çalışan işletmelerin ilave edilmesi ile sayı 508 olarak belirlenmektedir.

Bölgede KOSGEB veritabanına kayıtlı imalatçı mikro işletmelerin sayısı ise 3.160 olup, bu işletmeler, yalnızca tüketiciye dönük ve sosyal-kültürel organizasyonlar ile panayırlar için potansiyel katılımcı ve hedef pazarı oluşturmaktadırlar.

Yukarıda yer alan saha araştırması sonuçlarında belirtildiği gibi, TR 81 bölgesinde son üç yıl içerisinde ticari fuarlara katılan işletmeler örneklem grubun net %25,5’ini oluşturmaktadır. Değerler analitik yön- temlerle bulunduğundan talep analizi için gerçekçi bir yaklaşıma gösterge oluşturacak niteliktedir.

Söz konusu katılım oranının bölgede yapılacak fuarlarda daha yüksek olacağı tahmin edilmektedir. Saha araştırmasındaki firmaların istekliliğine bakıldığında da bu eğilim görülmektedir.

Yukarıdaki veriler ışığında fuar katılımcı sayısı:

Bölgede yerleşik katılımcı sayısı; 180 küçük, orta, büyük boy işletme ve 300 mikro işletme,

Çevre illerden katılımcı sayısı; 100 küçük, orta, büyük boy işletme ve 200 mikro işletme,

Ulusal katılımcı sayısı ise 100 işletme olarak belirlenmiştir.

Özetle, ilk yıldan itibaren tüketici, ihtisas ve entegre fuarlarda katılımcı sayısı 380 işletme diğer fuarlar- da katılımcı sayısı ise toplam 500 mikro işletme olarak belirlenmiştir.

17 Mikro işletmeler hariç tutulmuştur.

76

Kongrelerin 300 veya daha fazla katılımcısı olan toplantı organizasyonları olduklarından ve bu tür top- lantıların düzenlenebilmesi için gerekli ön şartların bölgede var olması gerektiğinden Bölüm 5.3.2.’de bahsetmiştik. Zonguldak bölgesinde kongre düzenlenebilmesi için özetle; kongre düzenleme isteği bulu- nan bir kuruluşun bölgede varlığı ve bu kuruluşun böyle bir organizasyonu düzenli olarak (örneğin yılda bir) düzenleyecek yeterli maddi gücü olması ve bölgedeki asgari altyapının (kongre merkezi, konaklama ve ulaşım, doğal ve kültürel cazibe, kongre organizatörü kuruluş, hizmet verecek yeterli ve vasıflı insan kaynağı) bulunması gereklidir.

Ülkemizde böyle bir kapasite sınırlı da olsa sadece İstanbul’da bulunmaktadır. Antalya ise coğrafi cazi- besinden ve bir turizm destinasyonu olarak gelişmiş alt yapısından dolayı ilaç firmalarının tanıtım için gerçekleştirdikleri tıbbi kongreler gibi küçük ölçekli kongrelere ev sahipliği yapmaktadır. Zonguldak ve bölgesinin turizm açısından potaniyelinin alt düzeylerde bulunduğu ve ülke kapasitesinin sadece %3’ünün bölgede var olduğu sosyo ekonomik durumun anlatıldığı Bölüm 4.1.’de bahsedilmiştir.

Zonguldak’ta fuar kompleksi içerisinde inşaa edilmesi düşünülen konge merkezinin kısa ve orta vadede fuar faaliyetlerine akuple olarak düzenlenecek ve en fazla 100 civarında delegenin katılabileceği semi- ner, tanıtım ve benzeri toplantılarında kullanılabileceği düşünüldüğü gibi, fuar zamanları haricinde yine 50 ila 100 delegenin katılacağı toplantılar, bayi toplantıları, bölge konferansları, sempozyumlar, forum- lar, bölgedeki büyük üreticilerin düzenleyecekleri sınırlı sektörel kongreler ve bölge koordinasyon top- lantıları gibi pek çok çeşitli toplantılara ev sahipliği yapacağı öngörülmektedir. Uzun vadede ise bölgede var olan güçlü kurumların isteği, talebi ve girişimleri doğrultusunda ve geçen süre içerisinde elde edilen organizasyon tecrübesine ve zaman içerisinde oluşan turizm altyapısına dayanarak 300 ve üzeri sayıda delegenin katılımıyla gerçekleştirilecek kongre ve zirve toplantıları gibi toplantıların düzenlenebileceği öngörülebilir.

Yukarıdaki gerekçelerden dolayı yapılan finansal analizlerde kent merkezinden uzakta olan birinci seçe- nek yatırım alanı için kongre amaçlı salon kullanımı hesaplamalarımıza dahil edilmemiştir. Kompleks içerisinde yer alan salonların 100 kişiyi aşmayacak, bölgesel toplantılarla, düzenlenecek fuarlara akuple seminer, panel, pazarlık görüşmeleri ve diğer türde toplantılara ev sahipliği yapacağı öngörülmüştür.

5.4.3. Bölgenin Ekonomik Büyüme Senaryosu ve Talep Tahminleri İlişkisi

Fuar alanı ve konferans merkezi yatırımları özellikle Anadolu’da uzun sürede geri dönüşü olan ve bu nedenle yerel yönetimlerce de desteklenen gayrimenkul yatırımlarıdır. TR 81 Bölgesi için öngörülen yatırım modeli de benzer özellikleri göstermektedir.

Zonguldak, Karabük ve Bartın için hazırlanan 1/100.000 plan ile bölgenin 2025 yılı nüfusunun 1.533.000’e ulaşacağı varsayılmış ve plan hedefleri bu nüfusa göre belirlenmiştir. Plan bütün şehirlerde büyüme ve ekonomik kalkınmayı hedeflemektedir.

Aynı şekilde Batı Karadeniz Bölgesi Bölge Planı (2010-2013) potansiyel gösteren sektörlerin güçlendi- rilmesini, girişimciliğin ve ihracatın desteklenmesini hedeflemektedir.

Büyüme ve kalkınma hedefleri ile fuar alanı ve kongre merkezi yatırımı arasında belirgin korelasyon bulunmakta olup, yörede KOBİ ve işletme sayısının artması, fuar ve kongrelere olan talebi arttıracaktır.

Örneğin yörede onbin kişi başına kurulan şirket, kooperatif, işletme sayısının 2011 yılındaki Türkiye ortalamasına yükseltilmesi halinde dahi 2025 yılında 1.600 yeni işletme pazara girecektir. Benzeri geliş- meler bölgesel kalkınmayı destekleyecek, fuar alanı ve kongre merkezini tam kapasitede çalıştıracak ve yeni yatırımlara ve mevcutların ikinci aşama ile büyütülmesi gerektirecektir.

5.5. Mal veya Hizmetlerin Satış Üretim Programı 5.5.1. Fuar Potansiyeli (Satış Programı)

Yukarıdaki bölümde fuar türlerine göre hedefler belirlenmiştir. Bu bölümde işe satış programını da belir- lemek amacıyla öngörüler fuar türlerine ve potansiyel sektörlere göre geliştirilmektedir.

77

Yukarıda dördüncü bölümde yer alan ve Tablo 4.10’da verilen, KOSGEB’e kayıtlı, imalat sanayinde faaliyette bulunan KOBİ’lerin alt gruplara göre dağılımı elde edilememiştir. Mevcut veriler Bilim, Sa- nayi ve Teknoloji Bakanlığının 2009 yılı için hazırladığı TR 81 bölgesinde imalat sanayinde faaliyette bulunan işletmelerin alt sektörlere göre dağılımı olup, aşağıdaki şekilde yüzde dağılımı verilmektedir. Geçmiş üç yıl içerisinde yaşanan gelişmelerin projenin kararlarını değiştirecek düzeyde olmadığı tahmin edilmektedir.

Şekil 5.11. İmalat sanayinde çalışan firmaların alt sektörlere göre dağılımı (2009)

14%

9%

4% 3%

8% 4%

Gıda Tekstil Mobilya Metal eşya

20%

14%

Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

9% 15%

Seramik Taş Ağaç işleme

Metal işleme Demir Çelik

Gemi inşa Diğer

Bakanlığın verilerine göre, işletmelerin %20’sini oluşturan 98 adet firma gıda sektöründe faaliyette bu- lunmakta, 66 adedi tekstil sektöründe, 42 adedi seramik taş ve çimentodan gereçler sektöründe, 45 adedi demir-çelik sektöründe, 71 adedi metal işleme ve 15 adedi metal eşya sektöründe üretim yapmaktadırlar. Demir-çelikle ilgili sektörlere gemi inşa sektörünün ilave edilmesiyle işletmelerin %31’inin demir-çelik ve demir-çelikle entegre sektörlerde faaliyette bulunduğu ve önemli bir yoğunlaşma yarattığı gözlen- mektedir. Bu nedenle yörede demir-çelik sektörü konusunda “entegre fuar” düzenlenmesi öncelik gös- termektedir. Aynı şekilde, madencilik sektöründeki yoğunlaşma nedeniyle bu ihtisas alanında da benzer bir fuar düzenlenme potansiyeli mevcuttur.

Gıda sektöründe 98 üretici firma bulunmaktadır. Bölgede bulunan firmalara ek olarak Bolu, Düzce ve Kastamonu illerimizde gıda konusunda üretim yapan 164 firma daha vardır. Tüketiciye dönük olarak düzenlenecek bir gıda fuarının katılımcı potansiyeli 250’nin üzerindedir. TR 81 bölgesinde imalat sa- nayinde çalışanların %14 ünü oluşturan 66 tekstil üreticisi bulunmaktadır. Gıda sektöründe olduğu gibi, çevre üç ilde faaliyette bulunan 110 firmanın eklenmesiyle bölgede tekstil ve konfeksiyon sektöründe düzenlenecek fuara katılma potansiyeli olan firma sayısı 180’e yaklaşmaktadır. Gerede’de faaliyette bu- lunan deri işleme üreticilerinin aksesuar ve benzeri ürünleri ile fuara katılmaları, düzenlenecek tekstil, konfeksiyon hazır giyim fuarının başarı şansını yükseltecektir.

Tüketiciye dönük olarak inşaat ve inşaat malzemeleri fuarı; ev tekstili, tarım girdileri ve makinaları fuarları genel olarak başarılı sonuçlar vermektedir. Bölgede faaliyette bulunan mobilya ve ağaç işleme firmaları ile birlikte Bolu, Kastamonu ve Düzce’de bu faaliyet kollarında var olan yüksek potansiyel, ağaç işleme ve mobilya sektörlerindeki ihtisas fuarlarına talep yaratacaktır.

Fuar alanının varlığı ve kent merkezinde yer alması ile kentin ticari, sosyal ve kültürel yaşantısına renk getirecek olan panayır benzeri, tamamen tüketiciye dönük faaliyetlerin gerçekleştirilmesini de sağlaya- caktır. Bunlar, ramazan ayında düzenelenen tüketici fuarları, yaz aylarında ve özel günlerde düzenlenen turizme dönük hediyelik eşya ve el sanatları fuarları, festivaller ve benzeri ticari ve sosyal faaliyetler- dir. Bu tür faaliyetlerin süresi 4-5 gün ile sınırlı olmayıp, 15-20 günü bulmakta, hatta bazen 30 günün üzerine bile çıkmaktadır. Örneğin, ramazan ayı ve bayramı süresince düzenlenen alış-veriş fuarları ve ramazan eğlenceleri bu şekildedir. Bu tür organizasyonlar, yöredeki mikro işletmelerin üretimleri ile katılmayı tercih ettikleri faaliyetler olup fuar alanının daha fazla gün doldurulmasını sağlamakta, ayrıca mikro işletmeleri tüketici ile biraraya getirerek yeni pazarlama kanalları yaratmaktadır.

78

Zonguldak, konumu ve Ukrayna Yevpatoria ve Skadovsk Ro-Ro bağlantıları nedeniyle küçük işletme- leri uluslararası pazarlara açacak potansiyele sahiptir. Yöreye davet edilecek Kırım, Ukraynalı ve Mol- dovalı ticaret heyetlerinin Ekonomi Bakanlığı desteklerinden de faydalanılarak ağırlanması uluslararası ticaret fuarı potansiyeli yaratmaktadır.

Aşağıdaki Tablo’da bölgede başarı şansı yüksek fuar konuların ve frekansları tahmini olarak verilmek- tedir.

Tablo 5.8 Fuar konularına göre tahmini düzenlenme sıklığı

5.5.1.1. Fiyat

Anadolu’da yapılan fuarların stand kiraları ve benzeri hizmetler fuarın konusuna ve özelliklerine göre değişiklikler göstermektedir. İstanbul ve diğer büyük kentlerimizde stand kirası dışında verilen hizmet- lerden ücret talep edilmesine rağmen, Anadolu’da yapılan fuarlarda stand kiraları sağlanan bütün hiz- metleri de içermektedir ve fiyatları standın konumu, büyüklüğü, erken satınalma ve son anda kiralama gibi alternatif fiyatlama yöntemleri nedeniyle 60 TL/m2 ile 150 TL/m2 arasında değişmektedir. Projenin konumu ve amaçları gözönüne alınarak katılımcıya satış fiyatı 100 TL/m2 fuar şirketine kiralama ücre- tiyse yıllık olarak hesaplanmaktadır.

5.5.1.2. Ürün

Proje konusu ürün fuar alanı ve kongre merkezinin fuar düzenleyenlere, katılımcılara ve diğer isteklilere kiralanması ile sınırlıdır.

5.5.1.3. Promosyon

Sektörde düzenlenecek her fuar için ayrı tanıtım faaliyetleri düzenlenmektedir. Hedefi tüketici olan fuar- larda daha fazla ziyaretçi sayısına ulaşmak için açık hava, gazete ilanı gibi mecralara ağırlık verilirken, ihtisas fuarlarında ve entegre fuarlarda potansiyel katılımcılara uzun dönem içinde birebir pazarlama yapılmaktadır.

5.5.1.4. Destekler

Fuarlara katılan KOBİ’ler katıldıkları fuarların, KOSGEB tarafından desteklenen yurt içi pazara dönük fuarlar olması halinde Bölüm 5.2.2.’de de bahsedildiği gibi KOSGEB tarafından deteklenmekte ve üç yıl için toplam 30.000 TL tutarında nakdi destekden faydalanmaktadırlar. Destekler 1’nci ve 2’nci böl- gelerde fuara katılım ücretinin %50’si, “3’ncü ve 4’üncü bölgelerde ise %60’ı olarak uygulanmaktadır. Kiralanan m2 başına ödenen fuar desteği tutarı yurtiçi ihtisas fuarlarında 120 TL/m2 İzmir Enternasyonel Fuarı’nda ise 80 TL/m2 ile sınırlandırılmıştır. Destekleme alanıysa her bir fuar için 50 m2 dir. Uluslara- rası fuarlara katılım Ekonomi Bakanlığı tarafından desteklenmektedir.

2011 yılında TR 81 bölgesinden çeşitli fuarlara katılan 18 işletme desteklenmiştir.

79

KOSGEB’in Genel Destek Porgramı çerçevesinde düzenlenecek fuarların destek kapsamına alınması için, idarenin hazırladığı ve periyodik olarak yenilenen “destek kapsamına alınacak fuarların listesi”nde yer alması gerekir. İlk defa düzenlenecek fuarlar bu listeye dahil edilmez. Dolayısıyla Zonguldak ilinde düzenlenecek fuarlar ilk yıl için KOSGEB desteklerinden faydalanamayacaktır. Bu nedenle ilk yıl fa- aliyetlerinin diğer bölgesel destek unsurları ile desteklenerek katılımın teşvik edilmesi gerekmektedir.

5.5.2. Pazarlama Stratejisi

Fuar alanı ve kongre merkezi işletme modeline uygun olarak özel sektör veya kamu özel sektör işbirliğine göre kurulmuş tüzel kişiliğe kiraya verilecektir. Pazarlama stratejisi sözkonusu tüzel kişilik tarafından belirlenecek ve uygulanacaktır.

80

83

6.1. Alternatif Alanların Nitelikleri

Zoguldak İl Özel İdaresi fuar alanı ve kongre merkezi yatırımı fikri oluştuktan sonra bölgede yer alan uygun arazilerin envanteri oluşturulmuş, değerlendirmiş ve uygun görülen seçenekler sınıralanarak se- çilen beş arazinin kadastral planları temin edilmiştir. Yapılan çalışmalar sonucunda seçilen arazilerden iki tanesinin yatırım için uygun olmayacağı belirlenmiş, diğerleri üzerinde alternatifli olarak değerlen- dirmeler ve tasarımlar yapılmıştır.

İncelemeye alınan yatırım yerlerinin özellikleri ve detaylı incelemeleri önerilerle birlikte aşağıda veril- mektedir.

6.1.1. 100. Yıl Atatürk Hizmet Köyü Arazisi ile Filyos Çayı Arasında Kalan Arazi

Arazi uygun bulunarak değişik modellerde ve etaplarda kullanım için detaylandırılmıştır.

6.1.2. Burhanoğlu Köyü Devrek Çayı Kenarında Kalan Arazi

Karabük İli’nde bulunan başlıca yüzeysel su kaynakları; Araç Çayı, Soğanlı Çayı ve Yenice Çayı olup, Soğanlı ve Araç dereleri birleşerek Yenice Nehri’ni oluşturmakta, Yenice Nehri de Devrek Çayı ile bir- leşerek ildeki en önemli ve en uzun yüzeysel su kaynağı olan Filyos Çayı’ni oluşturmaktadır.

Devrek ve Filyos Çayları’nın akarsu yatağına konut ve sanayi tesislerinin yapılması ve böylece nehrin doğal akış düzeninin bozularak dere yatağı dışına yerleşim alanlarının kurulmasıyla bu kısımlar sel fela- ketiyle karşı karşıya kalmıştır. Akarsu yatağı üzerinde kurulan sanayi tesisleri ve konutların kanalizasyon sistemlerinden çıkan katı ve sıvı atıklar, dolu olan çay yatağının daha da dolmasına neden olmaktadır.

Devrek’in 2000 yılı nüfusu 21.360 kişidir. Devrek imar planı 2005 yılında 43.000 kişilik nüfusa göre planlanmıştır. Çevre Düzeni Planında 2025 yılı için 43.000 kişilik bir nüfus öngörülmektedir.

Burhanoğlu Köyü- Devrek çayı kenarında kalan arazi hem taşkın tehdidi altında olması, ulaşım açısın- dan yeterli altyapı olanaklarının bulunmaması, hem de 1/100.000 Ölçekli Zonguldak, Bartın, Karabük Çevre Düzeni Planı’nda stratejik bir karar verilememesi nedenleri ile fuar ve kongre merkezi alanı yer- seçimi için uygun bulunmamıştır.

6.1.3. Zonguldak, Devrek – Gökçebey Kavşağındaki Arazi

Gökçebey mevcut imar planı 2010 yılıda 22.500 kişilik nüfusa göre hazırlanmıştır. Nüfus 2000 yılında 7.939 kişiye ulaşmıştır. Çevre Düzeni Planı’nda 2025 yılı için öngörülen nüfus 30.000 kişidir.

Zonguldak İli’nin sadece Gökçebey İlçesi’nde Çevre Düzeni Planı ile Kentsel Gelişme Alanı önerilmiş- tir. Plan üzerinde gösterilen gelişme alanı yaklaşık 70 hektardır. 70 hektara 7.500 kişi 110 kişi/hektar yo- ğunlukla yerleşecektir. Gökçebey, 1/100 000 Ölçekli Zonguldak Bartın Karabük Çevre Düzeni Planı’nda “Alan Gereksinimine Göre Gelişme Alanları Planlanacak Yerleşmeler” kapsamında belirlenmiştir.

“Filyos Vadisi Projesi” kapsamında; Filyos Çayı’nın kuzeyde Karadeniz’deki deltası ile güneyde Gök- çebey arasındaki bölümünde 1 km. genişliğindeki hat “Bölgesel Çalışma Alanı” olarak planlanmıştır. Bölgesel Çalışma Alanı’na yapılacak olan yatırımların Plan dönemi içinde en fazla %50’sinin gerçek- leşeceği varsayımı ile 100.000 kişinin 50.000’inin burada yer seçeceği tahmin edilmektedir. Buna göre, 50.000 x 5 = 250.000 kişilik bir nüfusun bölgeye çekileceği varsayılmıştır.

Ancak, yer seçimi bölgesel plan açısından uygun olmasına rağmen ulaşım ve ana yollar ile bağlantıları açısından önerilen alan diğer alanlara göre uzak ve ulaşılması zor bir kesimde kalmaktadır. Bu nedenle Fuar ve Kongre Merkezi Alanı yer seçimi için uygun bulunmamıştır.

6.1.4. Zonguldak, Kent Merkezi’ndeki Lavuar Alanı

Arazi uygun bulunarak seçenekli modellerde yatırıma uygun olarak detaylandırılmıştır.

84

6.2. Seçenek I “100 Yıl Tesisleri” 103/2 Parsel Etap I

6.2.1. Planlama Alanına İlişkin Genel Veriler

6.2.1.1. Konum

Proje Alanı; 100 Yıl Atatürk Hizmet Köyü güneyi ve güney-batısında, Zonguldak – Ankara karayolu üzerinde, Bakacakkadı mevkiinde Filyos Çayı’nın doğusunda bulunmaktadır. Hizmet Köyü’nün fiziki ve yapısal imkânlarından faydalanılarak, burası ile ilişkilendirilerek tasarlanmıştır.

6.2.1.2. Makro Ulaşım

Zonguldak’a 35 km uzaklıkta bulunan alan, aynı zamanda Zonguldak-Ankara-Bartın karayollarının ke- sişme noktası üzerinde ana kavşakta yer almaktadır. Konum açısından önemli ve ulaşılabilir bir nokta- dadır. Ankara’ya 230 km İstanbul’a 360 km uzaklıktadır. Ankara- İstanbul ototolu Yeniçağ mevkiinden girildiğinde ulaşım 1 saattir.

6.2.1.3. Mülkiyet ve Arazi Maliyeti

Alanın tümü hazine mülkiyetindedir. Arsanın yatırım amaçlı olarak Milli Emlak Genel Müdürlüğü’nden kurulacak tüzel kişiliğe devri talep edilecektir.

6.2.1.4. Fiziksel Altyapı

Yatırım konusu araziye Zonguldak-Devrek karayolundan ulaşılmaktadır. Parsel içi yol dışında herhangi bir altyapı yatırımına ihtiyaç yoktur. Orta Gerilim Elektrik şebekesi arazinin yakınındadır. Fuar alanı herhangi bir atıksu şebekesine bağlı değildir ve paket tipi atıksu arıtma tesisi kurulması gerekmektedir. Haberleşme imkanları yeterlidir.

6.2.1.5. Sosyal Altyapı

Bakacakkadı mevkiinde sosyal altyapıyı oluşturan sağlık ve sosyal, kültürel tesis alanları yoktur ve Zonguldak’tan hizmet alınmaktadır. Çevre yerleşim alanları, yatırımın gerektirdiği uzmanlık isteyen yö- netici personel için gerekli işgücünü sunmamaktadır. Geçici istihdam olarak çalışacak hizmet elemanları civarda yerleşik yerel işgücü potansiyelinden temin edilebilir.

6.2.1.6. Çevresel Etkilerin Öndeğerlendirmesi

Yatırım konusu 17 Temmuz 2008 tarih ve 26939 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe gi- ren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında yayınlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) uygulanacak olan I. Liste ve Seçme Eleme Kriterleri uygulanacak olan II. Liste kapsamında yer almamaktadır. Dolayısıyla ÇED raporu alınması gereken yatırım konuları içerisinde sayılmamıştır.

6.2.2. Tasarım İlkeleri

Plan konsept tasarımında; I. Seçenek – 1. Etap gelişiminde düşünülen fuar ve kongre merkezinin 100. Yıl Atatürk Hizmet Köyü’nün güney ve güney-batı kesimlerine, Filyos Çayı’na doğru 103 Ada 2 Parsel- de geliştirilmesi öngörülmüştür.

Bu alanın geliştirilmesinde öncelikle;

• DSİ tarafından Filyos Çayı taşkın sınırlarının belirlenmesi,
• Taşkın alanlarının ıslah sınırının belirlenmesi,
• Islah ve seddeleme sonrasında oluşacak kıyı kenar çizgisinin belirlenmesi,
• Proje Alanının tam sınırlarının belirlenmesi ve alanda yapılacak tesislere yönelik olarak Jeolojik Etüd (Zemin Mekaniği Etüdü) yapılması,

85

• Alanın topografik hâlihazır haritalarının yapılması gerekmektedir.

Tasarımda, fuar ve kongre merkezi gibi yapıların iklimsel koşullara uygun şekilde yer seçmeleri, yaya aksları ve meydanların yer alması öngörülmüştür.

6.2.2.1. Ulaşım Şeması

Ulaşımda ana giriş kapısının 100. Yıl Tesisleri’nden olması ve 25 metrelik bir ana ulaşım aksı ile mevcut spor tesisi gerisinden Filyos Çayı kenarından hizmet vermesi planlanmıştır.

Şekil 6.1. “Plan Konsepti Seçenek1 Etap 1”de gösterildiği gibi doğudan ayrı bir giriş verilerek alana doğu, kuzey ve batıdan ulaşım ve servis olanağı sağlanmıştır.

Batıda yer alan Filyos Çayı taşkın alanlarından kazanılacak alanlar kenarındaki ana aks, aynı zamanda akarsu kıyısının bakımında ve gerekli zamanlarda temizliği için de hizmet verecektir. Bu düzenleme, ancak DSİ tarafından yapılacak debi ve taşkın analizi çalışmaları sonrasında, kıyı-kenar çizgisi belirlen- dikten sonra yapılabilecektir.

Filyos Çayı kıyısının düzenlenerek, fuar ve kongre merkezine ve Zonguldak ve Bartın şehirlerine yöne- lik bir “Dinlenme ve Rekreasyon Alanı” ve “Yaya Promenadı” (ana yaya yürüyüş aksı) olarak kullanıl- ması önerilmektedir.

Fuar ve kongre merkezi ziyaretçileri için ayrı giriş-çıkış ve acil durum çıkışları, sergilenen ürünler için yükleme-boşaltma kapıları tasarlanmıştır. Bu kapılarda doğu ve batı kesimlerde planlanan servis amaçlı büyük otoparklara (en az 500-700 araçlık) yer verilmiştir. Ayrıca, kongre merkezi ve fuar alanlarının altında yer altı otoparkları yer alabilecektir. Bu tasarım mimari tasarımlarla geliştirilecek ve uygulamaya hazır hale getirilecektir.

6.2.2.2. Arazi Kullanımı

Arazi kullanımı tablosu aşağıda verilmektedir.

Tablo 6.1 Fuar alanı arazi kullanımı taslak ölçüler

86

6.2.2.3. Konsept Tasarımları

Şekil 6.1. Plan Konsepti Seçenek I Etap 1

87

6.3. Seçenek I “100 Yıl Tesisleri” 103/2 Parsel Etap II

Toplam 194 dönüm arazi üzerinde kurulan 100. Yıl Atatürk Hizmet Köyü bünyesinde 34 odalı 82 yatak kapasiteli bir otel, 5 adet bungalov ev, 150 kişilik toplantı salonu, otel, restaurant, yüzme havuzu, su üstü restoran, kafeterya, green house, çay köşkü, futbol sahası, tenis kortu, gezi parkı ve piknik alanları, arbo- retum gibi birimler bulunmaktadır. Yoğun ağaçlıklı kesimlerin korunması ve tesislerden azami istifade edilmesi temel tasarım ilkesidir.

Ulusal nitelikte fuar düzenlenecek kapalı alanların en az net 2.000 m2, açık alanların en az 5.000 m2 ala- na, uluslararası nitelikte fuar düzenlenecek kapalı alanların en az net 3.000 m2, açık alanların en az 7.000 m2 alana sahip olması gerekmektedir.

Alternatif I – Etap 2’ de, Etap1’in kuzey-doğusunda yer alan 106/1 Parselde 2.500 m2 fuar alanı ve kongre merkezi gelişme alanı planlanmıştır. Bu gelişmenin ihtiyacı olan otopark alanları da projeye eklenmiştir

Şekil 6.2. Plan Konsepti Seçenek I Etap 2’de görüldüğü gibi ayrıca, 100. Yıl arazisinin de fuar ve kültür- kongre merkezinin giriş kapısı olarak değerlendirilebileceği önerilmektedir.

Tasarım alanı arazi kullanımı aşağıda verilmiştir. Bu alanlar Şema-Plan’da global hesaplanmıştır. Uygu- lama İmar Planında kesinlik kazandırılacaktır.

88

Şekil 6.2. Plan Konsepti Seçenek I Etap 2

89

6.4. Seçenek II “100 Yıl Tesisleri” 103/2 ve 106 Parsel

Nihai hedefte, 2025 yılında 100. Yıl arazisi ve güneyi ve güney-batısındaki hazine arazilerinin bütüncül yaklaşımla “Zonguldak Fuar ve Kongre Merkezi” kurulabilmesi amacıyla planlanması önerilmektedir.

6.4.1. Tasarım İlkeleri

Plan konsept tasarımında; öncelikle 1. ve 2. Etap Fuar ve Kongre Merkezi’nin birbiri ile bütünleşecek şekilde yer seçilmesi önerilmiştir.

Bu alanın geliştirilmesinde öncelikle;

• 100. Yıl Alanı ile ilgili tahsis ve işletmeden kaynaklanan idari sorunların çözümlenmesi,
• DSİ tarafından Filyos Çayı taşkın ve ıslah sınırının belirlenmesi,• Proje Alanının tam sınırlarının belirlenmesi ve alanda yapılacak tesislere yönelik olarak Jeolojik Etüd (Zemin Mekaniği Etüdü) yapılması gerekmektedir.

  6.4.2. Ulaşım Şeması

  Şekil 6.3. Plan Konspeti Alternatif II’de de görüldüğü gibi Ulaşımda ana giriş kapısının 100. Yıl Te- sislerinden doğrudan ana kavşağa açılması ve görsel olarak hem Bartın yönünden hem de Zonguldak Yönünden gelindiğinde simge bina olarak görülebilmesi hedeflenmiştir.

  25 metrelik bir ana ulaşım aksı ile 2. Etap ve Kamu/Şirket Depo ve Konteyner alanlarına Filyos Çayı kenarından hizmet vermesi planlanmıştır. Ayrıca Kuzey’den bir giriş verilerek alana doğu ve batıdan ulaşım ve servis olanağı sağlanmıştır.

  Bu öneride de; Filyos Çayı kıyısının düzenlenerek, fuar ve kongre merkezine ve Zonguldak ve Bartın şehirlerine yönelik bir “Dinlenme ve Rekreasyon Alanı” ve “Yaya Promenadı” olarak kullanılması öne- rilmektedir.

  Fuar ve kongre merkezi ziyaretçileri için ayrı giriş-çıkış ve acil durum çıkışlarının, sergilenen ürünler için yükleme-boşaltma kapıları tasarlanmış, bu kapılarda doğu ve batı kesimlerde servis ve büyük oto- parklara (en az 500-700 araçlık) yer verilmiştir. Ayrıca, kongre merkezi ve fuar alanlarının altında da yer altı otoparkları yer alabilecektir.

  Alanın ortasından fuar alanlarına yönelik ana yeşil + yaya aksı ve spor alanları planlanmıştır. 6.4.3. Arazi Kullanımı

  Ulusal nitelikte fuar düzenlenecek kapalı alanların en az net 2.000 m2, açık alanların en az 5.000 m2 ala- na, uluslararası nitelikte fuar düzenlenecek kapalı alanların en az net 3.000 m2, açık alanların en az 7.000 m2 alana sahip olması gerekmektedir.

  Proje alanında 1. Etapta kapalı sergi 3.000 m2 +2.000 m2 = 5.000 m2 toplam fuar alanı, 1.000 m2 kongre merkezi alanı önerilmiştir.

  2. Etapta ise; yaklaşık 5.000 m2 fuar alanı planlanmıştır. Ayrıca, alanın en güneyinde yaklaşık 10.000 m2’ye ulaşabilecek ve etaplar halinde geliştirilecek, özel sektöre kiralanacak “Depolama ve Konteyner Alanı” planlanmıştır.

  Bu alan fuar alanına servis ve depolama amaçlı olacak, aynı zamanda bu alanın uluslararası bir serbest bölge olarak gelecekte düşünülebilmesi için de bir adım olacaktır.

90

6.4.4. Konsept Tasarımları

Şekil 6.3 Plan Konsepti Seçenek II Bütüncül Tasarım

91

6.5. Seçenek III “Lavuar Alanı”

Bu Plan kararları; Zonguldak Merkez, Liman gerisi eski kömür depolama ve yıkama alanı (Lavuar Alanı)’nın “Fuar ve Kongre Merkezi” ne dönüştürülmesi için hazırlanmıştır.

6.5.1. Konum

Fuar alanı ve kongre merkezi için önerilen alan Zonguldak şehir merkezinde liman tesislerinin hemen arkasında yer almaktadır. Aşağıdaki fotografta arazinin konumu ve çevre ilişkisi verilmektedir.

Şekil : 6.4 Lavuar Alanı

6.5.2. Hukuki Statüsü

2005 yılında alanda bulunan tesisin, kurumun ihtiyacına cevap vermediği gerekçesiyle, yıkımına karar verilmiştir. 16 Ağustos 2006 tarihinde merkez lavuarının sökümüne başlanmıştır. Mimarlar Odası Zon- guldak Temsilciliği, 26 Eylül 2006’da tesisin tarihi niteliği bulunduğu gerekçesiyle Karabük Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’na müracaat etmiştir.

Kömür yıkama tesisi (lavuar) ve çevresi, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu (Anıtlar Kuru- lu) tarafından 5 yıl önce “Endüstri Mirası” olarak şehre ve turizme kazandırılmak için koruma altına alınmıştır. Bunun üzerine çalışmalar durdurulmuş ve lavuarda incelemelerde bulunan Koruma Kurulu, Cumhuriyet Dönemi’nin ilk sanayi yapılarından biri olan lavuarın oy çokluğuyla koruma altına alınma- sına karar vermiştir.

Aradan geçen 5 yılda metruk bina ve çevresi değerlendirilmemiş, bunun üzerine bir proje yarışması açıl- mıştır. Proje yarışması sonucunda kazanan projeye bağlı nazım ve uygulama imar planları hazırlanmıştır. Sonuçta kriblaj yapısının yıkılması kararı alınmış, sadece alandaki 3 adet sembolik kule korunmuştur.

6.5.3. Mülkiyet ve Arazi Maliyeti

Alanın mülkiyeti Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü (TTK)’ne aittir. Toplam büyüklüğü 60.000 m2 civarındadır. Ayrıca planlama sınırları içinde hazine mülkiyetinde alanlar da mevcuttur ve toplam alan 80.000 m2’ye yaklaşmaktadır.

6.5.4. Ekonomik ve Fiziksel, Sosyal Altyapı

Alan Zonguldak kent merkezinde yer aldığı için yatırım için gereken ekonomik, fiziksel ve sosyal alt- yapıya sahiptir.

92

6.5.5. Çevresel Etkilerin Ön-değerlendirmesi

Yatırımın özellikleri gereği yatırımın 17 Temmuz 2008 tarih ve 26939 Sayılı Resmi Gazete’de yayım- lanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği gereği ÇED raporu almasına gerek yoktur.

6.5.6. Öneri Ulaşım Planı

Alan; günümüzde Zonguldak liman tesislerinden 30 metrelik yol ile ayrılmaktadır. Liman ile bütün- leştirilmesi, fuar alanının uluslararası ilişkileri, mal akışı ile doğrudan bağlantı kurulması sonucunu doğuracaktır.

Hazırlanan Şema-Plan’da alanda düzenlenen proje yarışması sonucu oluşan onaylı ulaşım sistemine uyulmuştur. Sadece güneyden servis verebilmek amacına yönelik olarak buradaki 8 metrelik yolun 15 metreye çıkarılması önerilmiştir.

6.5.7. Arazi Kullanımı ve Plan Kararları

Fuar alanının uluslararası düzeyde fuar düzenlenebilmesi amacıyla en az 3.000 m2 kapalı alana ve 7.000 m2 açık alana sahip olması gerekmektedir.

Aşağıda şekil 6.5 Plan Değişikliği Önerilen Kesim’de görüldüğü gibi Lavuar Tesisleri uygulama imar planında Rekreasyon + Sosyal-Kültürel Tesis Alanı olarak planlanan alan konumu ve boyutları nedeni ile (5.000 m2) Fuar Alanı olarak plan değişikliği önerilmektedir.

Şekil 6.5 Plan değişikliği önerilen kesim

Fuar alanı ve yatırımın YID modeli ile finansmanını sağlayacak olan ticari kullanım dışında alanda hangi birimlere yer verileceği projenin başlangıç aşamasında paydaşlar arasında görüşülerek üzerinde uzlaşılmalıdır. Fuar va ticari alan dışında yaklaşık 6000 m2 alan üzerinde müze, sosyal yapı veya Zon- guldak Karaelmas Üniversitesi kullanımına verilecek teknopark, iş geliştirme merkezi veya bölgedeki inovasyon kapasitesi geliştirecek bir kuluçka merkezi kurulması, bölgesel kalkınmaya destek olacaktır.

93

Şekil 6.6 Alanın genel görünümü

6.5.8. Mevcut Planda Öngörülen Değişiklikler

Lavuar Alanının onaylanmış planına işlenmiş olan yapılaşma aşağıdaki gibidir.

• Bir adet 32x24metre ve 80×25 metre boyutlarda 1,8 emsalli ve h=18 metre ticaret-sosyal-kültürel tesis alanı,
• Bir adet 60×20 metre boyutlarda ve 9 metre yükseklikte sosyal-kültürel tesis alanı ve
• Bir adet 50×30 metre ölçülerinde ve 24 metre yüksekliğinde “Kriblaj Binası”.Ayrıca, silo altı rekreasyon-sosyal-kültürel tesis alanı olarak belirlenmiştir. Kriblaj binasının da dört kat olarak kullanımı ile alanda toplam 13.400m2 inşaat izni mevcuttur.

  Bölüm 10.’da önerilen iş modeli ile hazırlanan finansal modelin uygulanarak projenin bütçe kaynakları dışında Yap-İşlet-Devret (YİD) modeli ile gerçekleştirilmesi için Lavuar alanında izin verilen yer üstü inşaat alanının 22.000 m2 ve üzerine yükseltilmesi gerekmektedir. Önerilen iş modelinin uygun görül- mesi ve uygulanmaya başlanması halinde gerekli imar durumu ve mimari tasarımlar proje sahibi tarafın- dan arsa sahibi ile işbirliği içinde yaptırılmalıdır.

  6.6 Seçeneklere İlişkin Genel Yapılaşma Koşulları

  Zonguldak Fuar ve Kongre Merkezi Konsept Tasarımı sadece fizibilite çalışmaları ile birlikte hazırlan- mış bir fikir projesidir.

  Bu aşamadan sonra 1/5.000 ölçekli nazım (master) ve 1/1.000 ölçekli uygulama planları ve bununla birlikte mimari projelerinin elde edilmesi gereklidir.

  Mimari projelerde aşağıdaki hususlara uyulması gereklidir:

• Kapalı fuar alanlarında taban-tavan mesafesinin en az 4,5 metre olması,
• Aydınlatmavegereğindegüçkullanımıiçinyeterlikapasitedeelektrikdonanımınınvetemelişlev-

94

ler için yeterli sayıda jeneratörün,

• Kapalı alanlar için çalışır durumda ısıtma ve havalandırma sistemlerinin,
• İletişim için gerekli araç ve gereçlerle yeterli iletişim alt yapısının,
• Fuar alanına uygun sayıda lavabo ve tuvaletlerin,
• İhtiyaç ölçüsünde büfe, kafeterya ve lokantanın,
• Düzenleyici ve görevlendireceği personele ait danışma, yönetim, gözetim bürolarının,
• Güvenlik ve ilk yardım hizmetleri için gerekli ünitelerin,
• VIPsalonu,konukağırlamayerleri,basınodası,seminersalonugibiyerlerinvebayrakdireklerinin mimari projelerde yer alması yasa ve yönetmelik gereği zorunludur.

97

7.1. Kapasite Analizi ve Seçimi

Projenin kapasitesinin belirlenmesinde iki faktör etkili olmuştur. Bunlardan birincisi TOBB’nin uygula- dığı “Yurt İçinde Fuar Düzenlenmesine Dair Usul ve Esaslar”’ın fuar düzenlenebilir alanları belirleyen 7’nci maddesinde sayılan fuar alanlarında bulunması gereken asgari özelliklerdir.

Bölüm 5’de de bahsedildği gibi, uluslararası fuar düzenlenebilmesi için kapalı alanların 3000 m2, açık alanların 7.000 m2’den büyük olması öngörülmektedir. Kapalı fuar alanlarında taban-tavan mesafesinin en az dört buçuk metre olması, ziyaretçiler için ayrı giriş-çıkış ve acil durum çıkışlarının, sergilenen ürünler için yükleme-boşaltma kapılarının, aydınlatma ve gereğinde güç kullanımı için yeterli kapa- sitede elektrik donanımının ve temel işlevler için yeterli sayıda jeneratörün, kapalı alanlar için çalışır durumda ısıtma ve havalandırma sistemlerinin, iletişim için gerekli araç ve gereçlerle yeterli iletişim alt yapısının, fuar alanına uygun sayıda lavabo ve tuvaletlerin, ihtiyaç ölçüsünde büfe, kafeterya ve lokan- tanın, düzenleyici ve görevlendireceği personele ait danışma, yönetim, gözetim bürolarının, güvenlik ve ilk yardım hizmetleri için gerekli ünitelerin, yeterli otopark alanının ve VIP salonu, konuk ağırlama yerleri, basın odası, seminer salonu gibi yerlerin ve bayrak direklerinin bulunmasını zorunlu kılmıştır.

Detaylar projenin bir sonraki aşamalarında, yani mimari tasarımlar yapılırken duyulacak ihtiyacın he- saplanmasında ele alınması gereken konular olmakla birlikte, bu proje aşamasında en azından toplam inşaat alanının 5.000 m2 civarında belirlenmesi böylece teşhir salonu dışındaki birimler için de yeterli alanların ayrılması öngörülmektedir.

5.000 m2 civarında kapalı alanı olan tesislerin yaklaşık %70’inin net kiralanabilir sergi salonu olacağı varsayılarak, 5.000 m2’lik bir kapalı inşaat alanından 3.750 m2’ye ulaşan bir sergi salonunun oluşturula- cağı öngörülmüş ve finansal analizlerde bu değerler kullanılmıştır.

Yukarıdaki Bölüm 6.2 ve 6.3’te teknik değerlendirmesi yapılan ve fikir projesi (concept project) düze- yinde verilen “100 Yıl Tesisleri 103/2 Parsel” birinci etapda 5.000 m2 fuar alanı binası öngörülmüştür. Bu seçeneğin ilk etabında fuar alanı dışında, kongre düzenlenecek büyüklükte bir toplantı salonu ya da kongre merkezi öngörülmemiştir. Bu öngörüler talep bölümünde anlattılan talep projeksiyonuna uy- gundur. Yukarıdaki bölümlerde yapılan talep projeksiyonlarında, Zonguldak bölgesinin bir fuar alanına ihtiyacı olduğu tespit edilmiş olmakla birlikte, 100 Yıl Tesisleri 103/2 Parselin kent merkezine uzaklığı ve bölgede sosyal altyapı bulunmaması bu seçenek için kısa yada orta vadede büyük ölçekli kongre toplantıları öngörülmemesinin ana nedenidir. Ancak fuarların düzenlendiği günlerde 100’den daha az delegenin katılımıyla küçük ya da orta ölçekli; seminer, panel, bayi toplantıları veya kamu idarenelerinin toplantıları gibi aktivitelerin bu alanda düzenlenebileceği tahmin edilmektedir.

Günümüzde büyük alanların çeşitli teknolojilerle bölünmesi ve işlevlerinin çeşitlendirilmesi olanakları vardır. Mimari tasarım aşamasında önerilen alan kullanımı içerisinde bazı bölümlerin anında böl-kullan şeklinde planlanmasına dair çözümler üretilebilecektir. Herhangi bir fuar sırasında 100 kişi civarında katılımın olacağı toplantılara talep olması halinde, fuar alanının bir bölümü kullanılabilecektir.

Fuar esnasında fuar katılımcıları tarafından talep edilecek toplantı mekanları, fuar açılışına paralel ola- rak düzenlenecek konferans ve seminerler bir promosyon aracı olarak görüldüğünden, bu tür tahsisler- den gelir beklenmemektedir.

Fuar esnasında düzenlenebilecek tür toplantıların dışında birinci seçenekle öngörülen alanda şehir mer- kezine uzaklığı nedeniyle çalıştay, sektör ve bölge toplantıları talebi olmayacağı düşünülmektedir.

Talep analizi kısmında, bu bölgenin kongre ve zirve ölçeğinde toplantılara ev sahipliği yapmasının an- cak uzun vadede düşünülebileceği anlatılmıştır. Birinci seçeneğin uygulanması ve sonrasında bölgesel kalkınmaya paralel gelişmelerin yaşanması halinde ki, bu süreç on yıldan daha uzun bir vadede 2025 yılı civarında öngörülebilir, aynı seçeneğin ikinci etabı uygulamaya alınabilir. Bu etapda fuar alanından bağımsız bir kongre merkezi yapımı öngörülmektedir.

Hazırlanan bu raporda, yukarıda tartışılan gerekçelerle fuar alanı ile birlikte kongre merkezinin de yapı- mı olan ikinci seçeneğin tercih edilmesi önerilmemektedir. Dolayısıyla ikinci seçenek kapsamında 100.

98

yıl arazisi üzerine yapılması öngörülen kongre merkezinin finansal analizi hesaplamalara dahil edilme- miştir.

Onbeş yıllık perspektifle hazırlanan ekonomik ve finansal analizler içerisine birinci seçenek, ikinci etap da dahil edilmemiştir. Yine de büyüme trendine uygun olarak 2025 yılından önce yatırımı önerilmeyen kongre merkezinin arazi kullanımı açısından şimdiden planlanması gerekecektir. Bunun gözönünde bu- lundurulması faydalıdır.

Lavuar alanı kent sınırları içerisinde kaldığından burada fuar alanıyla birlikte kongre merkezi yatırımı tavsiye edilmektedir. Finansal olarak değerlendirmeye değer bulunun “Lavuar Alanı” seçeneğinde de fuar alanı için 5.000 m2 kullanım öngörülmüştür. Bu seçeneğin değerlendirilmeye alınması halinde imar planı ve mimari tasarım aşamasında kongre merkezinin fuar alanı içerisinde veya dışarıda, başka bir bölümde yer alması ile ilgili karar verilmelidir. Öngörülen azami kapasite tiyatro düzeninde 600-750 kişilik net 600 m2 büyüklüğünde bir salon ve eklentisi olan servis alanlarıdır. Bu alanların çok amaçlı olarak tasarlanması verimli kullanım açısından üzerinde durulması gereken bir husustur.

Aşağıdaki Şekil 7.1.’de bölünebilir fuar alanlarının sosyal aktivite, firma görüşmeleri kullanımı örnek olarak verilmiştir.

Şekil 7.1. Fuar alanlarının

7.2. Alternatif Teknolojilerin Analizi ve Teknoloji Seçimi

Bölüm 6’da belirtildiği gibi fuar yatırımının birinci seçenekte öngörülen 100. Yıl alanında yapılmasına karar verilmesi halinde mimari tasarımlar öncesinde detaylı jeolojik ve zemin etüdlerinin yaptırılması gerekmektdir. Alanın kumlu özelliği nedeniyle seçilecek inşaat teknolojisinin olabildiğince hafif sistem- lerden oluşması ve çelik konstrüksiyon kullanılması öngörülmektedir. Çatı sistemleriyse tek mekanda geniş açıklıkları geçecek teknolojilerin kullanılması ile imal edilmelidir. İkinci seçenek olan Lavuar Alanı’nda belirgin bir zemin ıslahı çalışmasına gerek olduğu düşünülmektedir.

Fuar inşaatını takiben alanın işletilmesi için işletme modelinin belirlenmesi en başında planlanmalıdır. Fuar için kullanılan standlar işletme maliyetinin yüklü bir kısmını oluştururlar. Bunlar, işletme döne- minde, her fuar için ayrı partiler halinde kiralanabilir veya fuar alanının demirbaşı olarak baştan satın alınabilinir ve her fuar için kullanılabilirler. Bu durum işletme maliyetlerini ve kira maliyetlerini etki- leyebilir. İşletici şirket fuar organizasyonlarında moduler stand sistemlerinin kiralama ücreti içinde yer alıp almayacağına karar vermelidir.

99

Uluslararası fuarlara katılan büyük şirketlerin birçoğu kendi kurumsal kimliklerini de yansıtan modüler sistemlere sahiptirler, fuarlarda seçecekleri alanların boyutlarının mevcut sistemlerine uygunluğunu ta- lep etmektdirler ve fuar alanına kendi sistemlerini taşımaktadırlar.

Şekil 7.2. Katılımcıların kurumsal kimliklerini yansıtan farklı standler

Ancak Yurdumuzda özellikle küçük ve orta boy fuar katılımcıları fuar alanlarını modüler fuar standları ile birlikte kiralamayı ve moduler fuar standlarına yatırım yapmamayı tercih etmektedirler. Kiralanan standla birlikte alanın halı kaplanmış olması, küçük masa ve iki sandalyenin ve yeterli aydınlatma ekip- manının kira ücretlerine dahil olması tercih edilmektedir. Aydınlatma ekipmalarının düşük ısı yayan ve enerji tasarruflu armatürlerini kullanması gerekemektekdir.

7.3. Seçilen Teknolojinin Çevresel Etkileri, Koruma Önlemleri ve

Maliyeti

Öngörülen yatırım ve seçilen teknolojilerin çevre üzerinde olumsuz etkileri yoktur ve yatırımın ÇED raporu alması öngörülmemektedir.

7.4. Yatırım Maliyetleri

Yatırım maliyetleri alternatiflere uygun olarak finansal analiz bölümünde verilmektedir.

100

103

8.1. Proje Yürütücüsü Kuruluşlar ve Teknik Kapasiteleri

Genel proje yöneticisi Zonguldak İl Özel İdaresi’dir. Ancak yukarıdaki seçeneklere göre proje yönetimi- ne dahil olan kurum ve kuruluşlar farklılık göstermektedir. Bu değişikliklerin nedenleri aşağıda açıklan- makta olup, raporun Bölüm 9 ve 10 kısımlarında ise seçilen yatırım alanı özelliklerine göre iş modelleri ve yol haritaları belirlenmiştir.

8.2. Proje Organizasyonu ve Yönetim

Yatırımın, ilk seçenek olarak önerilen “100 Yıl Tesisleri, 103/2 parsel”de yapılmasına karar verilmesi durumunda, yapılması zorunlu dere ıslahı ve tahkimatı, jeolojik etüdler ve benzeri teknik hizmetlerin satın alınması ve/veya tamamlanması için teknik açıdan güçlü bir yönetim ekibine ihtiyaç vardır. Zon- guldak İl Özel İdaresi kadroları yapılacak işlerin yönetimi ve hizmet alımları için yeterlidir. Birinci seçe- nekte yatırım konusu arazinin İl Özel İdaresi’ne tahsisi süreci de benzeri teknik çalışmaları içermektedir. İdarenin kadroları tahsis işlemlerinin takip ve tamamlanması konusunda da bilgili tecrübelidir. Proje yönetimi Genel Sekreter Yardımcısı koordinasyonunda Plan ve Proje Mdüdürlüğü, Strateji Geliştirme Müdürlüğü, Emlak İstimlak Müdürlüğü ve İmar ve Kentsel İyileştirme Müdürlüğü’nün ortak çalışma- sıyla yürütülmelidir. Aşağıdaki organizasyon şemasında ilgili müdürlükler işaretlenmiştir.

Şekil 8.1. Zonguldak İl Özel İdaresi organizasyon şeması

Diğer seçenek olarak sunulan Lavuar Alanı’nın yatırım amacıyla değerlendirilmesi söz konusu olursa, gerekli teknik hizmetlerin dışardan satın alınması ve kararların TKK ve paydaşlarla birlikte alınması gerekmektedir. Bu durumda Valilik tarafından bir kurumun koordinatör olarak görevlendirilmesi ve bir çalışma grubu oluşturulması gerekmektedir.

104

107

Yukarıda 6.5 bölümünde arazi seçeneklerinden iki arazi üzerinde durulmuştur. İki arazi üzerinde üç seçenek sunulmuş ve seçilen yatırım alanlarının yatırıma uygunluğu değerlendirilmiştir. Seçenekler- den “100. Yıl Tesisleri 103/2 ve 106 parsel” için önerilen tasarım projeyi fuar alanı ile birlikte kongre merkezinin yapımı halide bütünsel olarak ele almakta ve diğer seçenekte öngörülen 1’nci, 2’nci etap yatırımları birleştirmektedir. Öneri, planlama tekniği açısından uygun olsa bile yukarıda 5.3. bölümünde açıklandığı gibi bölgenin özel sektör gelişme potansiyelinin bugünkü durumu nedeniyle tercih edilme- miş ve finansal modellemeler “100 Yıl Tesisleri 103/2 parsel birinci etap” ve TKK mülkiyetinde olan “Lavuar alanı” ile sınırlı tutulmuştur. İki arazinin konumlarındaki farklılık aynı yatırım konusu için iki farklı alternatifi kıyaslama olanağını da sağlamaktadır.

9.1. Yatırım ve İş Modeli

“100 Yıl Tesisleri 103/2 parsel birinci etap” seçeneğinde, yatırımıncı kuruluşun yukarıda 5.2.4. bölü- münde açıklanan “Anfaş” örneğinde olduğu gibi kamu ve STK’lar, özel sektör temsilcileri ortaklığı ile kurulacak “anonim şirket” olması öngörülmektedir. Kurulacak A.Ş. yatırımın gerektirdiği özkaynakları karşılayacak finansal güçte kurulmalı ve yatırımın finansmanını özkaynaklarla karşılamalıdır. Şirketin kuruluşundan itibaren kurumsal yönetim ilkelerine göre yönetilmesi öngörülmektedir.

Fuar yatırımcısı anonim şirketin yatırımı tamamlayarak fuar düzenlenmesi ve pazarlaması konusunda uzman bir işleticiye sabit kira bedeli ile veya kar paylaşımı olarak kiraya vermesi veya gerekeli profes- yonel kadroların istihdamı yaparak fuar alanını kendisinin işletmesi öngörülmektedir.

9.2. Organizasyon ve Yönetim

Projenin yürütücüsü olarak görevlendirilmesi halinde İl Özel İdaresi’nin teknik ve idari kapasitesi pro- jenin başlangıç aşamasında yapılacak iş ve işlemler ile satın alınacak hizmetlerin yönetimi için yeterli olacaktır. Ancak yatırımın fiziki olarak başlaması aşamasında önerilen anonim şirketin kurulması ve iş ve işlemlerin bu şirket tarafından yürütülmesi özellikle paydaşların yönetime katılması açısından öne- rilmektedir.

İnşaat işlerinin teklif alınarak ihale edilmesi ve proje yönetimi ve kontrollük hizmetleri için teknik da- nışmanlık hizmetleri satın alınması gerekli olacaktır.

9.3. Proje Uygulama Programı

100 Yıl tesisleri 103/2 parsel birinci etap için öngörülen proje uygulama programı aşağıdaki Şekil 9.1’de verilmektedir. Uygulama programında gerekli yatırım kararının 2012 yılında alınması halinde, arazi tah- sisi ile ilgili işlemlere ve DSİ’nin üstleneceği kıyı tahkimatı işlerine hemen başlanacak ve arazi 2013 yılı sonunda mimari tasarımla birlikte yatırımın fiilen başlayacağı şekilde hazır olacaktır. Programın gerçek- leştirilmesi için kamu otoritelerinin uyum içinde çalışması ve gerekli ödenekleri tahsis etmesi önemlidir.

108

Tablo 9.1. Proje Uygulama Programı

Alternatif I Uygulama Programı

Yatırım Kararı

2012

I

II

2013

I

II

2014

I

II

2015

I

II

2016

I

Arazi Tahsisi

Arazi Hazırlama Kıyı Tahkimat

Mimari Tasarım

Proje Yönetim ve Kontrollük

Yatırım Şirketi Kurulması

Yatırıma Başlangıç

İnşaat İşleri

İşletme Anlaşması

Peysaj Tefrişat Dekorasyon

İşletmeye Alma

9.4. Finansal ve Ekonomik Analizler

Birinci seçeneğin değerlendirilmesinde yapılacak yatırımın ve işletme dönemine ait finansal tahminleri detaylı olarak incelenmiştir. Yapılan değerlendirmelerde fuar kapasitesinin yörenin ve yatırım yerinin özelliklerinin dikkate alınması ile yılda 6-8 fuar arasında değişmesi halinde işletme yöntemleri arasında büyük farklılıklar gözlenmemektedir.

9.5. Yatırım Dönemi Bilgileri 9.5.1. Sabit Sermaye Yatırımı

Projenin sabit sermaye yatırımının hesaplanmasında inşaata başlangıç aşaması öncesinde satın alınacak harita, jeolojik etüd, mimari tasarım ve benzeri hizmet alımları için gerekli kaynaklar öngörülmekle birlikte arazinin yatırıma hazırlanması için gerekli olan arazi düzeltme yatırımlarının maliyetleri belir- lenememiştir. Arazinin konumu gereği yapılması zorunlu sahil tahkimatının DSİ tarafından projelendi- rilmesi, gerekli ödeneklerin ayrılarak yatırımın programa alınması gerekmektedir. Sözkonusu tahkimat bu bölgede taşkın koruma için DSİ tarafından yapılması zorunlu bir yatırım olduğu gerekçesiyle proje yatırım tutarına dahil edilmemiştir. Tahkimatın yapılmasını takiben, vaziyet planı ve mimari tasarım DSİ tarafından yapılacak projeye ve imalata, yapılacak jeolojik etüdlerin gerektirdiği teknik özelliklere uygun olarak tamamlanacaktır. Aşağıdaki tabloda birinci ve ikinci etap sabit yatırım harcamaları tahmini olarak verilmektedir.

109

Tablo 9.2. Sabit Yatırım Tutarı

Proje kapsamında yapılacak binalar, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafında ilan edilmiş olan “2011 Yılı Yapı Yaklaşık Birim Maliyetleri” listesinde V. Sınıf “B” grubu içinde yer almakta ve m2 birim fiyatı 1.235 TL/m2 olarak belirlenmiştir. Yukarıda yer alan maliyetlerin hesap detaylarında bu değer kulla- nılmıştır. Binaların ısıtma, soğutma ve havalandırma tesisatlarıyla donatılmalarını gerektirmektdir. Bu ilave giderler için inşaat işlerinin %15’i oranında satınalma öngörülmüştür. Teknik danışmanlık maliyet- leri projeler ve teknik çalışmalar başlığı altında gösterilmiştir. Danışmanlık hizmetleri haricinde, %5’i oranında genel gider öngörülmüştür. Alan içi peysaj yatırımları ile birlikte yatırım tutarı birinci etap için 9,2 milyon TL’ye ulaşmaktadır.

9.5.2. Yatırım Dönemi Faizleri

Projenin özkaynaklarla finanse edilmesi önerilmektedir. Bu nedenle yatırım dönemi için bir faiz öden- mesi hesaplanmamıştır.

9.5.3. İşletme Sermayesi

Fuar alanı işletmesinin yatırımcı anonim şirket tarafında yapılması halinde proje işletme sermayesi ge- rektirecektir. İşletme sermayesi sürekli istihdam edilen personelin belirli süre için ücretleri, belirli miktar ve sürelerde ısıtma aydınlatma giderleri, tahsilatlar ve ödemeler arasındaki farkdan oluşacaktır. KOS- GEB desteklerinin fuara katılan işletmeler için önemli bir motivasyon olacağı daha önceki bölümlerde de belirtilmiş, ve desteklerin işletme gelirlerine yansıyacağı belirtilmiştir. Bu durumda desteklerin öde- me süresi dikkate alındığında tahsilatları 60 gün civarında gerçekleşmesi beklenmektedir.

Aşağıdaki tabloda işletmenin beşinci yılı itibarıyla hazırlanan işletme sermayesi ihtiyacı incelemeye sunulmaktadır.

110

Tablo 9.3. Beşinci İşletme Yılı İçin İşletme Sermayesi Hesabı

9.6. Projenin Finansmanı
9.6.1. Yürütücü ve İşletmeci Kuruluşların Mali Yapısı

Projenin gerçekleştirilmesi amacıyla kurulması öngörülen anonim şirketin sermaye yapısının yatırım tu- tarını finanse edecek düzeyde olması veya yatırım süresi içinde gerekli sermaye arttırımlarının yapılması öngörülmektedir.

9.6.2. Finansman Modeli

Projenin kamu kaynakları ve proje uygulaması aşamasında kurulacak olan anonim şirketin özkaynakları ile finanse edilmesi öngörülmektedir. Aşağıdaki Tablo’da projenin özkaynaklar ile finansmanı detayları ve yıllara göre dağılımı verilmektedir.

Tablo 9.4.Yatırımın Finansmanı