Tarımsal faaliyetlerde kimyevi gübre yerine organik gübre kullanarak tarım bitkilerini yetiştirme gelişmiş ülkelerde yaygın bir durum iken Türkiye’de yeni yaygınlık kazanmaya başlamıştır. Organik gübre üretimi açısından önemli bir potansiyele sahip olan Türkiye’de tarımda kullanılan gübrelerin %99’u kimyasal gübre türleridir. Topraktan daha fazla verim alınmasını sağladığı, organik gübre kullanımının öneminin çiftçiler tarafından farkedilmesi, kamunun organik gübre kullanımına ilişkin özendirmeleri ve yeni düzenlemeleri, özel sektörün bu alanda yaptığı bilinçlendirmeler ve diğer gelişmelerin etkisi ile organik gübreye olan talebi artırmakta ve bu durum birçok girişimciyi bu alanda üretim yapmaya teşvik etmektedir. Organik gübreye olan talebin giderek artacağı göz önüne alındığında yeni yeni gelişmeye başlayan Türkiye organik gübre sektöründe bir üretim tesisi yatırımı gelecek açısından iyi bir fırsat olarak değerlendirilmektedir.
Toprakta olması gereken organik madde miktarının % 3 olması gerektiği uzmanlarca ifade edilirken, Türkiye genelinde tarım topraklarının % 91.4’ü içerdiği organik madde açısından uzmanlarca yetersiz bulunmaktadır. Bu durum gelecek yıllarda organik gübre kullanımı açısından pazardaki talep potansiyelinin çok yüksek olduğunu göstermektedir.
Organik gübre ürün çeşitleri
Organik gübre ürünleri farklı şekilde adlandırılmaktadır. Ürün çeşitleri genellikle kullanıllan hammadde, üretim yöntemi gübrenin fiziksel şekli ve diğer özelliklere göre yapılmaktadır. Yaygın olarak üretimi yapılan organik gübre çeşitleri; katı organik gübre, sıvı organik gübre, katı çiftlik gübresi, sıvı çiftlik gübresi, kanatlı katı hayvan gübresi ve diğer organik gübre çeşitleridir.
Hammadde ve yardımcı malzemeler
Organik gübre üretiminde ürün çeşidi kullanılan hammaddeye ve üretim yöntemine göre değişmektedir. Kullanılan hammadde türleri genel olarak aşağıdaki gibi sıralanmıştır:
- Hayvansal atıklar (Büyükbaş sığır, küçükbaş, tavuk vb.)
- Bitkisel atıklar
- Endüstriyel atıkları (kombina atıkları vs.)
Organik gübre üretiminde toprağın ihtiyacına bağlı olarak ayrıca farklı oranlarda katkı maddeleri kullanılmaktadır. Bunlar; azot, fosfor, potasyum ve diğer mineral maddeleridir.
Potansiyel müşteriler
Organik gübre alıcıları; bahçe, sera veya fidan üreticileridir. Üretilen ürünler toptan olarak gübre satan toptancı firmalara satılabilir veya doğrudan çiftçilere toptan ve/veya perakende olarak satılabilir. Ayrıca üretim tesisinin tarım alanlarına yakın olması durumunda organik gübre dökme olarak da doğrudan çiftçilere satılabilir.
Kuruluş yeri seçimi
Organik gübre üretim tesisi için kuruluş yeri seçiminde dikkate alınan faktörler aşağıdaki gibidir:
- Hammadde kaynaklarına yakınlık,
- Şehir merkezlerine uzaklık,
- Altyapı uygunluğu (su, elektrik vb. altyapı uygunluğu)
- Ulaşım kolaylığı,
- ve diğer faktörler
Teknik altyapı
Organik gübre tesisi altyapısı kurulacak ürün çeşidine ve üretimde kullanılacak yönteme bağlı olarak değişmektedir.
Genel olarak kullanılan altyapı aşağıdaki unsurlardan oluşur:
- Arsa: Üretim ve idari bina, kompost hazırlama platformu ve diğer alanların toplamı kadar genişlikte bir açık arsa veya araziye ihtiyaç vardır.
- Fabrika binası: Betonarme, çelik veya farklı malzemeden yapılır ve üretim kapasitesine bağlı olarak yeterli genişlikte kapalı alandan oluşur.
- Makine ve ekipman: Ürün çeşidi, teknoloji ve üretim yöntemine bağlı olarak kullanılan makine ve ekipmanlar değişir.
Yatırımın maliyeti
Organik gübre üretim tesisi yatırımında sabit yatırım tutarını oluşturan ana maliyet unsurları; arsa/arazi edinim maliyeti, bina-inşaat maliyeti, makine ve ekipman maliyeti ve diğer yatırım kalemleridir. Bu maliyetlerin toplamdaki oranları, ne tür organik madde üretileceği ve hangi üretim yöntemlerinin kullanılacağına bağlı olarak değişmektedir.
İşletme döneminde ana giderler ise hammadde ve yardımcı malzeme maliyeti, işgücü giderleri, enerji giderleri ve diğer giderlerdir.
Organik gübre üretimi için yatırım süreci
Organik gübre üretim tesisi kurmak isteyen yatırımcı ve girişimcilerin izleyeceği yol haritası aşağıdaki gibidir:
- Fizibilite raporu hazırlanması,
- Kuruluş yeri ve kapasitesi belirlenmesi,
- Hammadde sağlayıcılar ile ön görüşmeler/sözleşmeler yapılması
- Banka kredisi ve devlet destekleri için gerekli başvuruların yapılması
- Tesis inşaatına başlanması
- Makine ve ekipmanın kurulumu
- Deneme üretim
- İşletmeye alma
Sektöre ilişkin öne çıkan gelişmeler, eğilimler ve tespitler
- İdeal olarak toprakta organik madde oranı yüzde 4-5 seviyelerinde olması gerekirken, tavsiye edilen en alt seviye ise yüzde 3 ‘tür. Türkiye’deki tarım arazilerinin yüzde 90’ında organik madde miktarı yüzde 3’ün altındadır. Türkiye’de tarım arazilerinde organik madde ortalaması yüzde 1 seviyelerindedir.
- Türkiye’de yılda ortalama 5.5 milyon ton gübre tüketiliyor. 2015 yılı verilerine göre Türkiye’nin toplam gübre üretimi 3 milyon 674 bin ton. İthalat miktarı ise 2 milyon 736 bin ton ve ihracat miktarı 250 bin ton. Gübre üretimde kullanılan hammaddenin yüzde 90’nı ithal.
- Tüketilen gübrelerin neredeyse yüzde 99’u kimyevi gübrelerden oluşuyor.
- Tüketilen gübrenin yarısına yakını ithal ve yurt içinde gübre üretiminde kullanılan hammaddenin %90’ı ithal edilmektedir. Bu nedenle dövizdeki her artış doğrudan üretilen gübrenin maliyetini veya satışı yapılan kimyevi gübrenin fiyatını artırmaktadır. Bu durumda çiftçi daha pahallıya gübre almak zorunda kalıyor.
Organik gübre üretimi için fizibilite çalışması
Doğru bir yatırım kararı alınabilmesi için her yatırımda olduğu gibi organik gübre tesisi yatırımı öncesinde de detaylı bir fizibilite çalışması yapılması ve sonucunda bir fizibilite raporu hazırlanması gerekir. Fizibilite çalışması ile pazardaki arz-talep durumu, hammadde gereksinimi, üretilecek ürün çeşitleri ve üretim yöntemleri belirlenir. Elde edilen sonuçlar değerlendirilerek uygun bir üretim kapasitesi ve kuruluş yeri belirlenir ve farklı senaryolar için yatırımın teknik ve finansal analizi yapılır.